Μια φορά κι έναν καιρό ήταν οι καύσωνες…ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΒΕΜΠΟΥ

Θερμόμετρα, δείκτες δυσφορίας και το πνεύμα της εποχής

Καλό χειμώνα σε όλους!

Σας φαίνεται άκαιρη η ευχή; Κι όμως η λαϊκή σοφία άλλα πρεσβεύει –όπως λέει και η πασίγνωστη παροιμία «από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα». Τι θέλει να πει ο θυμόσοφος; Μα ότι στην πραγματικότητα υπάρχουν δυο εποχές και όχι τέσσερις. Άλλωστε αυτή δεν είναι η κοινή, πανθομολογούμενη παραδοχή;

«Κάποτε η άνοιξη, το καλοκαίρι, οι εποχές κυλούσαν κανονικά χωρίς παραξενιές, χωρίς μυστήρια… Τώρα, λένε πολλοί, ‘κάτι έχει γίνει’. Και οι επιστήμονες, διστακτικότεροι απ’ όλους, αρχίζουν να το παραδέχονται. ‘Ναι, κάτι έχει γίνει’. Πάντα υπήρχαν μερικοί που έλεγαν πως άλλαξε το κλίμα, πως ‘άλλοτε δεν ήταν έτσι’, πως χάθηκαν οι εποχές και άλλα παρόμοια. Φέτος όμως άρχισαν να αμφιβάλλουν και οι πιο δύσπιστοι».

Φετινό δημοσίευμα; Α, μπα. Είναι λιγουλάκι παλιό. Συγκεκριμένα από τα Τα Νέα της 22.8.1987. Σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα πριν.

Κανείς δεν φαίνεται να συνειδητοποιεί ότι αυτό ισχύει μόνο για το μικροκλίμα των μεγαλουπόλεων και το νανοκλίμα των διαμερισμάτων και των αυτοκινήτων, όπου θερμοκρασία άνω των 25 βαθμών ισοδυναμεί με καύσωνα και κάτω των 20 βαθμών είναι αιτία ανάμματος του καλοριφέρ.

Ξέρετε, καμιά φορά το κρύο είναι ενός διαφορετικού είδους και αφορά την αδιάκοπη επέκταση της Παγωμένης Σκέψης, ή για την ακρίβεια τον πολλαπλασιασμό των Ανθρώπων με την Παγωμένη Σκέψη. Κι αυτό έχει άμεση σχέση με το πώς η εκάστοτε εποχή αντιλαμβανόταν και αξιολογούσε τη σημασία των καιρικών συνθηκών. Και στην προκείμενη περιπτωση, των καυσώνων. Ας ρίξουμε μια ματιά προσπαθώντας να διαλύσουμε την πυκνή ομίχλη της Συλλογικής Αμνησίας.

Καύσωνες συνέβαιναν πάντα. Ήταν ίδιοι και χειρότεροι από τους σύγχρονους. Ή κι ακόμα χειρότεροι. Ναι, ακόμα χειρότεροι. Θυμηθείτε: μέχρι πρόσφατα το αιρκοντίσιον ήταν ανήκουστη πολυτέλεια. Θυμηθείτε: τα ήθη παλαιότερων εποχών επέβαλλαν πολύ συντηρητικότερο (και ζεστότερο) ρουχισμό.

Έθνος 6.7.1954

Παρόλα αυτά, η αντιμετώπιση του καύσωνα ήταν πολύ πιο ψύχραιμη και γινόταν με κάμποσο χιούμορ.

Διαβάζουμε στην Ακρόπολη (28.6.1931)

«Παραφρονούμεν, πυρπολούμεθα, παραληρούμεν! Αυτό που συμβαίνει από τριημέρου στην Αθήνα δεν λέγεται πια θερινόν καύμα. Αυτό είναι εμπρησμός των πάντων, μπαρουτοπόλεμος, καμίνι που άναψαν χίλιοι εξ επαγγέλματος Βιτάλ που θέλουν να μην αφήσουν κανέναν ζωντανό. Εδώ εγίναμε όλοι παραφίνα, λαρδί, σαλίγκαροι που τσιτσιρίζουμε και στραγγίζουμε σε κάποιο πελώριο τηγάνι. Η αθηναϊκή άσφαλτος σωρός φρύγανα φουντωμένα, ο ουρανός καμινάδα, ο αέρας άπειρες τσιμινιέρες που φομπάρουν διαρκώς και ακατάπαυστα αόρατους καυτούς καπνούς. Κι εμείς όλοι… οι αχυρένιοι στ’ Άη Γιάννη τα λάμπαδα! Ορίστε η καταδίκη μας με ξηρούς αριθμούς, ξηρούς σαν τους ουρανίσκους μας. Ανακοινωθέν του Αστεροσκοπείου: θερμοκρασία υπό σκιάν 41 βαθμούς υπέρ το μηδέν. Υπό τον ήλιον 42-43. Υπό κλειστόν χώρον 43-44!»

Συγκρίνετε το παραπάνω με τα υστερικά-τρομολαγνικά τηλεοπτικά «ρεπορτάζ» σε περίοδο καύσωνα…

Στο ίδιο φύλλο είναι δημοσιευμένη και η φωτογραφία μιας σκηνής η οποία σήμερα θα προκαλούσε σκανδαλώδη πρώτη είδηση στα βραδινά δελτία.

Μα καλά, δεν υπάρχουν γονείς; Και η πολιτεία πάντα αδρανεί προκλητικά!!

Να και ένα άλλο αποκαλυπτικό σχόλιο –μεταγενέστερο, αλλά εξίσου μακριά στο χρόνο.

Έθνος 25.11.1948

Έχει ενδιαφέρον να κάνει κανείς μια αναδρομή στους καύσωνες παλαιότερων εποχών και να κάνει κάποιες επισημάνσεις. Να μια είδηση από το καλοκαίρι του 1954

Προσέξτε το κέφι στην είδηση (Έθνος 6.7.1954)

«Ελησμονήσαμε φαίνεται τα ‘πέρσι’ και τα ‘πρόπερσι’. Δεν εξηγείται διαφορετικά πώς, με τις πρώτες ζέστες, μας έπιασε μαύρη απελπισία και επείσαμε τους εαυτούς μας ότι ανυπόφορη είνε η κάψα. Την περασμένη Τετάρτη το θερμόμετρο στην Αθήνα έδειξε 37 βαθμούς. Είνε μια ένδειξις, συνηθεστάτη για την πρωτεύουσα, όπως άλλωστε και οι 38 και οι 39 βαθμοί".

Στα ακόλουθα αποκόμματα μπορεί να δει κανείς ξεκάθαρα τη μεταβολή του πνεύματος της εποχής σε ό,τι αφορά τους καύσωνες. Παρατίθεται η σελίδα της εφημερίδας με την είδηση περικυκλωμένη με κόκκινη γραμμή και δεξιά, σε μεγέθυνση, η είδηση περί καύσωνος.

Όχι 41 και 42 αλλά σχεδόν 50. Μια ασήμαντη είδηση κάτω-κάτω στην τελευταία σελίδα –αντίστοιχης σημασίας με την άφιξη 250 Αμερικανίδων φοιτητριών στην Αθήνα. (Απογευματινή 26.7.1956)

Να κι ένα 44άρι –χαμένο στην τελευταία σελίδα. (Απογευματινή 2.8.1958)

Ακόμα και στο Κλεινόν Άστυ, το 43άρι άνευ αιρκοντίσιον ήταν απλώς μια δευτερεύουσα εσωτερική είδηση. (Απογευματινή 3.7.1963)

Μια είδηση πιο πολύ ως γραφικό αξιοπερίεργο (Βραδυνή 26.7.1967)

Δέκα χρόνια μετά, ίδια γεύση (Απογευματινή 23.8.1977)

Είδατε πώς αντιμετώπιζαν το θέμα του καύσωνα σε μια προαιρκοντισιονική εποχή ακόμα και «λαϊκές» ή «σκανδαλοθηρικές» εφημερίδες. Λάβετε υπόψη σας επίσης ότι η εποχή ήταν και προτηλεορασική αλλά και προϋποχονδριακή. Απλούστατα, οι τότε Έλληνες είχαν πολύ πιο σοβαρά προβλήματα να αντιμετωπίσουν απ’ ό,τι οι χορτασμένοι, υποχόνδριοι, φοβικοί και καλο(κακο)μαθημένοι απόγονοί τους.

Προσέξτε όμως την μεταβολή που εκδηλώνεται μετά τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Οι καύσωνες ξεφεύγουν από τις γωνίες των τελευταίων σελίδων και περνούν πανηγυρικά στα πρωτοσέλιδα.

Ακρόπολις 9.8.1980

Ακρόπολις 26.6.1982

Για να φτάσουμε στον (ομολογουμένως) ακραίο καύσωνα του 1987.

Ακρόπολις 24.7.1987

Ακόμα και τότε όμως, και παρά τους εκατοντάδες νεκρούς η υστερία και η τρομολαγνεία δεν είχαν εκδηλωθεί ακόμα σε όλη τους την έκταση. Διαβάζουμε σε ένα φύλλο της Ακρόπολης εκείνων των ημερών (26.7.1987)

«Έχουμε 44 περίπου βαθμούς εδώ και μια εβδομάδα. Κυριολεκτικά «ψηνόμαστε». Κι όμως δεν υπάρχει τίποτα το παράξενο. Δεν φταίει κανένα Τσέρνομπιλ. Ούτε η πολυειπωμένη καταστροφή του όζοντος από τα… σπρέι!! Φταίει μόνον η Αφρική που είναι τόσο κοντά μας ώστε να μας επηρεάζει… Κι ακόμη φταίμε κι εμείς που κατοικούμε σε μια χώρα τόσο ξεχωριστή ώστε η θερμοκρασία της να έχει ιδιαιτερότητες και να μην συμβαδίζει κλιματολογικά με άλλες χώρες της Ευρώπης!»

Αναρωτηθείτε κάτι:

Γιατί άραγε ειδήσεις για καύσωνες 46 (σαραντα έξι), και 49 (σαραντα εννιά) βαθμών υπό σκιάν που σήμερα θα προκαλούσαν μαζική υστερία, κυβερνητικό ανασχηματισμό, κύμα εσωτερικής μετανάστευσης και απεργία της ΑΔΕΔΥ, περνούσαν ουσιαστικά στο ντούκου το 1957 το 1967 και το 1977;

Γιατί σήμερα μια είδηση απλώς και μόνο για υποψία επικείμενου «καύσωνα» προκαλεί αιτία για δελτία «έκτακτης επικαιρότητας»;

Τελικά τι θα πει «σημαντική είδηση»;

Τελικά τι θα πει «είδηση»;

Κοιτάξτε, είναι κάτι αντίστοιχο με το γεγονός ότι πεινάμε επειδή «πήγε μεσημέρι». Δηλαδή επειδή κοιτάξαμε το ρολόι. Κατά τον ίδιο τρόπο ζεσταινόμαστε επειδή κοιτάξαμε το θερμόμετρο –ή επειδή το κοίταξαν άλλοι πριν από μας, για μας. Δεν πρέπει όμως να έχουμε παράπονο. Για το καλό μας το κάνουν.

Κι επειδή ξέρουν ότι τους ακούμε, πασχίζουν να δημιουργήσουν νέα ανταγωνιστικότερα προϊόντα για να μας πασάρουν. Παράδειγμα η "αισθητή θερμοκρασία" που ξεκίνησε εδώ και καιρό να ανακοινώνει η ΕΜΥ .

Τώρα ακόμα και το θερμόμετρο που έχετε κρεμασμένο στον τοίχο ψεύδεται ασυστόλως. Τώρα οι ειδικοί θα σας λένε πότε πρέπει να κρυώνετε και πότε οφείλετε να ζεσταίνεστε.

Από κάτι τέτοιες μικρολεπτομέρειες φαίνεται το μεγαλείο της τεχνολογικής εξέλιξης και της κοινωνικής προόδου. Ας δούμε σε αντιπαράθεση ένα σχετικό απόσπασμα από τον Χρόνο της 13ης Αυγούστου 1911-συμπτωματικά (;) ακριβώς εκατό χρόνια πριν.

«Σιωπή! Ομιλούν οι αριθμοί. Υπό σκιάν 40. Εις τον ήλιον 45. Εις το έδαφος 50. Α-λα-τρε! Έχει άλλος; Υπό το έδαφος; Τι διάβολον ήλθεν αυτή η επιστήμη να μας διαβαθμίση την ευαισθησίαν μας; Ποίος την έβαλεν; Και τις της εκάμαμεν ώστε να μας υποβάλη την αύξησιν του μαρτυρίου; Είνε βέβαιον ότι αφ’ ότου ανεκαλύφθησαν αυτοί οι αριθμοί ζεσταινόμεθα περισσότερον και μαζί με μας ζεσταίνονται και όσοι δεν τους εννοούν καθόλου, διότι απλούστατα είνε ανίκανοι να εννοήσουν την συγκριτικήν αναλογίαν των…»

Από τότε διανύσαμε πολύ δρόμο. Και φτάσαμε στα γελοία «δελτία ηλιοθεραπείας», ή στην ένδειξη της θερμοκρασίας που φιγουράρει στο κάτω μέρος της οθόνης των ιδιωτικών καναλιών σε περιόδους καύσωνα ή «καύσωνα». Και στους βιομετεωρολόγους που τους λες τι καιρό θα κάνει αύριο κι εκείνοι σου λένε από ποιες ασθένειες πιθανόν να κινδυνεύεις

Και εν είδει επιλόγου, ένα ακόμα δημοσίευμα.

«‘Πώς μεταβλήθηκε το κλίμα της Αττικής!’ είναι η συνηθισμένη διαμαρτυρία των μεγαλύτερων που θυμούνται ότι πριν τριάντα-σαράντα χρόνια δεν επικρατούσαν τέτοιοι καύσωνες στην Αθήνα. Κι όμως δεν άλλαξε το κλίμα αλλά εμείς. Αφού δεν αφήσαμε πουθενά δέντρο όρθιο, αφού κάψαμε και το μικρότερο δάσος, τι ζητάμε από το κλίμα; …Στην αρχαιότητα, όταν η Αθήνα θεωρείτο παράδεισος, τα περίχωρα ήταν κατάφυτα και τα σημερινά χαντάκια του Ιλισσού και του Κηφισού ήταν τότε ποτάμια που βύζαιναν το αίμα των κατάφυτων βουνών και δρόσιζαν την αττική ξεραϊλα… Τώρα, τι να βυζάξουν;

Επίκαιρο και πετυχημένο το σχόλιο αυτό έτσι; Πετυχημένο μπορεί. Επίκαιρο όμως όχι. Γιατί; Επειδή προέρχεται από το φύλλο της εφημερίδας Χρόνος της 25ης Ιουνίου του 1908 (Χίλια εννιακόσια οκτώ). Απλώς το μετέφρασα στη νεοελληνική για να σας μπερδέψω λίγο (και για να γίνει κατανοητό από τους νεότερους).

Χρόνος 25.6.1908

Κατόπιν όλων τούτων, καλό χειμώνα λοιπόν!

---

Εν είδει υστερογράφου, μια ερώτηση

Αλήθεια, έχετε αναρωτηθεί πόσο βλακώδης και (κυρίως) παραπλανητικός είναι ο όρος «κλιματική αλλαγή», δεδομένου ότι το κλίμα αποτελεί ένα δυναμικό σύστημα, μια εξελισσόμενη και διαρκώς μεταβαλλόμενη διαδικασία;