Τα Καβείρια παραμένουν μυστήρια

Η Σαμοθράκη στάθηκε μεγάλο θρησκευτικό κέντρο στην αρχαιότητα. Με το Φεγγάρι (όρος Σάος), το ψηλότερο βουνό του, που φτάνει τα 1.611 μέτρα σε ύψος, συνδέθηκε ένας πολύ παλιός θρύλος, που τον αναφέρει ο αρχαίος ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης.

Το Όρος Σάος, στη Σαμοθράκη

Κάποτε, τα αναχώματα του Ελλήσποντου σωριάστηκαν και τα νερά της θάλασσας ξεχύθηκαν ορμητικά, σκεπάζοντας όλες τις κορυφές ολόγυρα. Μια μονάχα κορυφή έμεινε ελεύθερη, του όρους Φεγγαριού, όπου και κατέφυγαν για να γλιτώσουν όσοι άνθρωποι βρίσκονταν εκεί κοντά. Γεμάτοι ευγνωμοσύνη που γλίτωσαν από τη θεομηνία, αφιέρωσαν το νησί στους Καβείρους, που από τότε λατρεύονταν στη Σαμοθράκη.

Διόδωρος Σικελιώτης (90 π.Χ. – 30 π.Χ.)

Παράξενοι θεοί οι Κάβειροι, των οποίων η αρχή της λατρείας χάνεται στα βάθη της προϊστορίας. Ελάχιστα γνωρίζουν οι επιστήμονες γι’ αυτούς τους παράξενους θεούς, που η ύπαρξη και ο ρόλος τους περιβάλλεται από βαθύ μυστήριο, που η λύση του ίσως χαθεί για πάντα μαζί με τον αρχαίο κόσμο.
Οι Κάβειροι λατρεύονταν σε μυστηριακές γιορτές στη Σαμοθράκη. Οι αρχαίοι, λοιπόν, φύλαγαν πολύ καλά τα μυστικά γύρω από τις απόκρυφες λατρείες, με αποτέλεσμα τα Καβείρια Μυστήρια να παραμένουν ακόμα και σήμερα δυσεπίλυτο αίνιγμα, καθώς οι μυημένοι απαγορεύονταν να αποκαλύψουν τα μυστικά του.

Ανάγλυφο από τη Σαμοθράκη που εικονίζει τον Αγαμέμνονα να μυείται στα μυστήρια των Καβείρων (Λούβρος)

Η λατρεία των “Μεγάλων Θεών”, όπως ονομάζουν τους Καβείρους στη Σαμοθράκη, φαίνεται ότι έφτασε στο νησί σε πολύ μακρινούς καιρούς, από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας. Τη συναντάμε, επίσης, στην Ίμβρο, τη Λήμνο και τη Θάσο.

Το Ιερό των Μεγάλων Θεών

Ως παιδιά του Ήφαιστου, οι Κάβειροι ήταν θεοί της μεταλλουργίας. Υπάρχουν ενδείξεις ότι κοιτάσματα σιδήρου είχαν ανακαλυφθεί στο νησί από πολύ παλιά. Τα μέταλλα, που βρίσκονται κρυμμένα στα κατάβαθα της γης, λιώνουν μόνο με την επίδραση της φωτιάς και πρώτοι οι Κάβειροι κατάφεραν να τα χρησιμοποιήσουν. Τα μέταλλα, όπως και το σιτάρι, ευδοκιμούσαν βαθιά στη γη, γι’ αυτό και οι θεοί της βλάστησης, όπως και οι θεοί της μεταλλουργίας, λατρεύονταν με μυστηριακές τελετές.

Τρίμορφη αναπαράσταση της Εκάτης. Ρωμαϊκό αντίγραφο πρωτοτύπου της ελληνιστικής περιόδου.

Στη Σαμοθράκη μάλιστα, οι Κάβειροι ταυτίστηκαν με τις θεότητες της βλάστησης από τους Έλληνες αποίκους, που εγκαταστάθηκαν στο νησί τον 7ο π.Χ. αιώνα. Το τυπικό όμως στις ιεροτελεστίες ως τον 1ο π.Χ. αιώνα εξακολουθούσε να γίνεται σε προελληνική γλώσσα. Έχει βρεθεί μια τέτοια επιγραφή, καθώς και διάφορα αγγεία χαραγμένα με ελληνικά γράμματα, αλλά σε γλώσσα ακατανόητη.
Οι Κάβειροι δεν ήταν μόνο χθόνιες θεότητες της μεταλλουργίας, αλλά και προστάτες των ναυτικών. Και ήταν φυσικό να αποκτήσουν μια τέτοια ιδιότητα, τη στιγμή που η Σαμοθράκη, αφού είχε καθιερωθεί ως τόπος λατρείας, προσφερόταν κι ως καταφύγιο στα καράβια που ταξίδευαν σ’ αυτές τις δύσκολες θάλασσες, που τις δέρνουν οι άγριοι βοριάδες.
Ολόκληρη ομάδα από θεότητες λατρευόταν στο νησί. Η Μεγάλη Μητέρα, η Αξίερος, ο θεός της βλάστησης, ο Καδμίλος, η Εκάτη, ο Ερμής και οι χθόνιοι δαίμονες, οι Κάβειροι, καθώς επίσης ο Άδης (Αξιόκερσος) και η Περσεφόνη (Αξιόκερσα).
Όλο τον χρόνο γίνονταν γιορτές προς τιμήν των Καβείρων στη Σαμοθράκη, αλλά ο επίσημος εορτασμός λάμβανε χώρα τον Ιούλιο. Σχετικά με τις τελετές, δε γνωρίζουμε τίποτα. Οι επιστήμονες συμπεραίνουν ότι θα γίνονταν διάφορες ιεροτελεστίες, που το νόημά τους το κατείχαν αποκλειστικά και μόνο οι μυημένοι. Οι μύστες φορούσαν στεφάνι από ελιά και μια κόκκινη κορδέλα, που είχε σχεδόν μαγική δύναμη και σημασία. Μπορούσε να σώσει αυτόν που την κρατούσε, ακόμα κι από τον σοβαρότερο κίνδυνο.

Άδης

Σύμφωνα με την παράδοση, μυθικές και ιστορικές προσωπικότητες της αρχαίας Ελλάδας είχαν πάει στο νησί, για να μυηθούν στα Καβείρια Μυστήρια. Ο Ηρακλής, ο Ιάσωνας, οι Διόσκουροι, ο Ορφέας, ο Αγαμέμνωνας και άλλοι είναι μερικοί από αυτούς.

Περσεφόνη

Ξέρουμε ότι στα Μυστήρια της Σαμοθράκης ένα πρόσωπο που έπαιζε σπουδαίο ρόλο, ο Αδάμας, αναπαριστανόταν ως ο πρώτος άνθρωπος, το πρώτο αρσενικό, που ξεπρόβαλλε από τα σπλάχνα της γης. Οι Κάβειροι εξάλλου, παριστάνονταν ιθυφαλλικοί, πράγμα που δείχνει καθαρά ότι κύριο ρόλο στη λατρεία τους έπαιζαν ιδέες σχετικές με την αναπαραγωγή. Η λατρεία των Καβείρων εξακολουθούσε σ’ όλη την αρχαιότητα. Στην Ελληνιστική περίοδο, διάφοροι βασιλείς, διάδοχοι του Αλέξανδρου, υποστήριξαν το Ιερό, κάνοντας πολλά έργα σ’ αυτό. Το ίδιο συνέβαινε και κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Κάρολος Σαμπουαζό (01/05/1830 – 29/06/1909)

Η πρώτη ανασκαφή στο νησί έγινε από έναν Γάλλο πρόξενο της Ανδριανούπολης, τον Κάρολο Σαμπουαζό, που εντυπωσιάστηκε από τα ερείπια του Ιερού και άρχισε τις ανασκαφές. Τότε, το 1884, ήρθε στο φως το υπέροχο άγαλμα, η Νίκη της Σαμοθράκης, που αμέσως πήρε το δρόμο για το Παρίσι.
Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν για πολλά χρόνια και από πολλές αρχαιολογικές ομάδες. Τα ευρήματα, που αποκαλύφθηκαν μέσα σ’ αυτό το χρονικό διάστημα, αποδείχτηκαν μοναδικά. Αγάλματα, χρυσά κοσμήματα, πλακίδια, λύχνοι, αγγεία, επιγραφές και διάφορα άλλα αντικείμενα μαγνήτισαν και καθήλωσαν τους αρχαιολόγους.
Όμως, το μυστήριο παραμένει αμείωτο. Το τι πραγματικά συνέβαινε κατά τις τελετές των Καβείρων ίσως να μην το μάθουμε ποτέ…

Η Φτερωτή Νίκη της Σαμοθράκης

Η είδηση δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ”, στις 13/07/1958…

Το άρθρο, όπως δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ”, στις 13/07/1958