Ο ΘΕΟΣ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ ΙΑΝΟΣ

 

Αριστερά: Ιανός [Μεγέθυνση από υπατικό νόμισμα] (Πηγή: Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Ιβ΄, σελ. 784)

Μέσο: Νόμισμα της Δημοκρατίας, που δείχνει τον θεό Ιανό (Παλάτσο Μάσιμο στις θέρμες, Ρώμη) (Πηγή: http://www.livius.org/a/1/romanempire/janus_coin.JPG)

Δεξιά: Το παρά, του Φύρου της Ρώμης ιερού του Ιανού, το υπό Νουμά ιδρυθέν. (Εκ νομίσματος του Νέρωνος.) (Πηγή: Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Ιβ΄, σελ. 784)

Αρχαιότατος επιχώριος θεός της Ιταλίας, εις ουδεμία άλλη θρησκεία ανευρισκόμενος. Εις την Ρώμη η θρησκεία του λέγετο ότι είχε εισαχθεί από τον Ρωμύλο και είχε διατηρήσει την αίγλη της μέχρι των χρόνων της επικρατήσεως του Χριστιανισμού. Το της αγοράς ιερό του θεού αυτού δεν είχε απολέσει την σημασία του και μέχρι τον Δ΄ αιώνα μ.Χ. Κατά την λαϊκή παράδοση υπήρξε ο αρχαιότατος βασιλέας της χώρας, που βασίλεψε κατά τον χρυσού αιώνα του Λατίου. Διά τούτο δε και αὐτόχθων ελέγετο. Δεξιωθείς εν τη χώρα του τον θεό Κρόνο, διδάχθηκε υπ’ αυτού την γεωργία και πλείστες τέχνες, μεταξύ των οποίων ήσαν η ναυπηγική και η χάραξη των νομισμάτων. Διά τούτο και η μορφή του Ιανού είχε χαραχθεί στα νομίσματα των πλείστων πόλεων της Ιταλίας και μάλιστα της Ρώμης, ως και στα υπατικά μετάλλια. Κύριος χαρακτήρας του θεού Ιανού ήταν ο του θεού των δημοσίων πυλών, δια των οποίων διέρχονταν οι κύριες οδοί της πόλεως. Αυτό το αρχαιότατο στην αγορά (εις το Φόρουμ) ιερόν του, το όποιον ελέγετο ότι είχε κτίσει ο βασιλεύς Νουμάς, είχε την μορφή διπλού τόξου, ως διεσώθη και σε εν νόμισμα του Νέρωνα.

Αριστερά: Ιανός μετά του παιδός «Νέο Έτος» (Novus Annus) κρατώντας κέρας της Αμαλθείας. [Εκ νομίσματος του Κόμμοδου]. (Πηγή: Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Ιβ΄, σελ. 784)

Μέσο: Ιανός, Βίλα Τζούλια, Ρώμη. (Πηγή: http://www.livius.org/ja-jn/janus/villa_giulia.jpg)

Δεξιά: Νόμισμα που δείχνει κλειστές τις πύλες του Ιανού την εποχή του Νέρωνα. [Μουσείο Valkhof] (Πηγή: http://www.livius.org/a/1/romanempire/coin_janus_valkhof.JPG)

 Σε όλες τις δημόσιες πύλες και σε όλες τις μεγάλες οδούς υπήρχαν και ιερά του Ιανού. Ως θεός των δημοσίων πυλών, ήταν ο προστάτης των αποδημούντων και επανερχομένων πολιτών, και ο θεός των οδών διά των οποίων απήρχοντο και των οδών δια των οποίων επανέρχονταν στην Ρώμη. Εκ του κυρίου τούτου χαρακτήρας του (ως θεού των πυλών και οδών) προήλθαν και τα σύμβολα αυτού, το κλειδί και η ράβδος και η παράσταση αυτού με δύο αντιθέτα διευθύνσεων πρόσωπα. Στο άγαλμα του ιερού της αγοράς το ένα πρόσωπο έβλεπε προς ανατολάς και το άλλο προς δυσμάς, προς τις δύο δηλαδή όψεις του τόξου, όπερ ήτο και ναός του. Από των χρόνων του Νουμά, ως ελέγετο, είχε κρατήσει συνήθεια να είναι ανοικτές οι θύρες του ναού τούτου σε καιρό πολέμου, και να κλείνουν όταν θα καθίστατο πλήρης ειρήνη. Κατά το χρονικό διάστημα ένδεκα αιώνων, ήτοι από τής βασιλείας του Νουμά μέχρι του Δ΄ μ. Χ. αιώνος, λέγεται ότι μόνον δεκάκις και δι’ ολίγον χρόνο εκάστοτε κλείσθηκαν οι πύλες του Ιανού (τρις επί Αυγούστου). Εκ της συνήθειας ταύτης, της οποίας δεν κατορθώθηκε να δοθεί η πειστική ερμηνεία, προήλθε ο χαρακτηρισμός του Ιανού ως θεού πολεμικού και η προσωνυμία του «Κυρῖνος». Άλλος ουσιώδης χαρακτήρας αυτού ήταν, ότι, εθεωρείτο ο θεός πάσης αρχής ή ενάρξεως (της ημέρας, του μηνός, του έτους κ. ο. κ.). Διά τούτο ελέγετο Matutinus Janonius και ήσαν ιερές αυτού ημέρες οι Καλένδες και ο πρώτος μήνας του έτους, ο οποίος επ’ αυτού είχε ονομασθεί Januarius (Ιανουάριος). Από τον δεύτερο χαρακτήρα του προήλθε η προσωνυμία του «πατρός τοῦ χρόνου». Του ονόματος του Ιανού γίνονταν μνεία πρώτου σε κάθε δέηση και στις θρησκευτικές τελετές και τούτου το όνομα ήταν πρώτο εις τους καταλόγους των θεών (του δε Διός δεύτερο).

 

Ο τετραπρόσωπος (quadrifrons)  θρίαμβος (του Ιανού) είναι αφιερωμένος στον Κωνσταντίνο Ι ή ΙΙ και κτίστηκε τον 4ο αιώνα μ.Χ. στην Ρώμη· είναι ο μοναδικός με τέσσερες εισόδους σε σταυροδρόμι της Ρώμης, και το όνομά του προέκυψε μάλλον κατά την αναγέννηση παρά κατά την αρχαιότητα. (Πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/Image:RomaArcoGianoCostantino1.JPG)

Ενώ κατ’ αρχάς τα Ιερά του Ιανού ήσαν δίτοξα ή διμέτωπα, βραδύτερον έγιναν τετραμέτωπα, ήσαν δε, ως προελέχθη, τα ιερά του απειράριθμα· πολλά ήσαν ωσαύτως και τα αγάλματα του, εκ των οποίων διεκρίνετο ένα επίχρυσο, αφιέρωμα του Αυγούστου. Εκ των εορτών του, τελούμενων κατά την πρώτη εκάστου μηνός, μάλλον ενδιαφέρουσα ήτο η της πρώτης Ιανουαρίου. Η εικόνα του Ιανού διεσώθη μόνον εις νομίσματα και μετάλλια, ουχί δεν επί μαρμάρου. Υπέστη δε η εικόνα του κατά τους μεταγενεστέρους χρόνους την επίδραση της διπλής μορφής του ελληνικού θεού Ερμή. Ιανός (Janus) εκλήθη βραδύτερον και πάσα θολωτή θύρα.

Αριστερά: Ιανός ελληνικής τεχνοτροπίας ως νομισματικός τύπος.  (Πηγή: Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Ιβ΄, σελ. 785)

Δεξιά: Νόμισμα της Δημοκρατίας 225-212, Μουσείο Ιστορία της Βιέννης (Πηγή: http://www.livius.org/a/1/romanempire/coin_janus_225-212.JPG)

- [Αποκρυφ.] Στην αρχαία μυσταγωγία ο Ιανός συμβολίζει την υπέρτατη και στον χρόνο αμετάβλητη του σύμπαντος αρχήν, δι’ ην το παρελθόν και το μέλλον αποτελούν εν και το αυτό. Εις τις εκ διαμέτρου αντιθέτως προσβλειούσας μορφές του θεού τούτου, οι μύστες διέβλεπαν την αλήθεια, ότι οφείλομεν εμβαθύνοντες στο παρελθόν να χωρώμεν προς τα πρόσω και ότι δια να παρασκευάσωμεν την κρείττονα αύριο δέον να ενεργώμεν στηριζόμενοι επί των διδαγμάτων του παρελθόντος. Ό Ιανός, εξεικονιζόμενος συνήθως με κλειδιά ανά χείρας, εθεωρείτο και ο θεματοφύλακας των μυσταγωγικών αληθειών, μόνος αυτός τεταγμένος στο να ανοίγει και να κλείνει τα μυστηριακά άδυτα και να αποκαλύπτει στα εκλεκτά πνεύματα τα μυστήρια, προφυλάγοντας αυτά ζηλότυπος από την βέβηλο περιέργεια των μη δυναμένων να τα κατανοήσουν. Εις την συμβολική μορφολογία αφ’ ετέρου, ο διπρόσωπος ούτος θεός συνοδευόμενος και υπό της ημισελήνου αντιστοιχεί προς τον Ερμή των Ελλήνων και εξεικονίζει τον σύνδεσμο, όστις υφίσταται μεταξύ της εννοίας του χρόνου και της δημιουργού των μορφών κοσμολογικής φαντασίας, η οποία συλλαμβάνει εν εαυτή τις μορφές εμπνεόμενη εκ της παραδόσεως (κληρονομικότητας).

Πηγή: Η.Π. Γεωργούλης, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Ιβ΄, σελ. 785