Μνημείο Φιλοπάππου

Το μνημείο Φιλοπάππου, επί του ομώνυμου λόφου, Δ. της Ακρόπολης

Με το όνομα Μνημείο Φιλοπάππου φέρεται το έναντι και ΝΔ. της Ακρόπολης της Αθήνας, επί του ομώνυμου σήμερα, λόφου Μουσών, (στην αρχαιότητα), μνημείο του Φιλοπάππου, εγγονού του Αντίοχου Δ΄ του Επιφανούς, τελευταίου Βασιλέως της Κομμαγηνής στη Συρία, που είχε ανακηρυχθεί Ύπατος της Αθήνας (90 - 100 μ.Χ.), καθώς επίσης και "Αθηναίος πολίτης".

Αρχαιολογική έρευνα

Το 1957 σε αρχαιολογική έρευνα του μνημείου με παράλληλη ανασκαφή του χώρου από τον αρχιτέκτονα αρχαιολόγο Ιωάννη Τραυλό διαπιστώθηκε πως το μνημείο αυτό έφερε νεκρικό θάλαμο ύψους 9 μέτρων και εμβαδού 7Χ5 μέτρων. Η είσοδος στο θάλαμο αυτόν γινόταν από κλίμακα (σκάλα) της νοτιοδυτικής πλευράς του μνημείου, και απέναντι από την είσοδό του υπήρχε η σαρκοφάγος του Φιλοππάπου. Συνεπώς το μνημείο αυτό είχε τον χαρακτήρα Μαυσωλείου και όχι απλού μνημείου όπως καθιερώθηκε να λέγεται. Από τις τέσσερις πλευρές του Μαυσωλείου αυτού σώζεται σήμερα μόνο η βορειοανατολική, στην εξωτερική πλευρά της οποίας φέρεται φιλοτεχνημένη ανάγλυφα μια από τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του Φιλοπάππου, που ενταφιάσθηκε σ΄ αυτό, και που ήταν η ανακήρυξή του ως Ρωμαίος Ύπατος στις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ.

• Στο σημείο αυτό σημειώνεται πως στην εποχή των Ρωμαίων Αυτοκρατόρων που ζούσε και ο Φιλόπαππος, ο τίτλος του Ύπατου ήταν τελείως τυπικός (δεν ασκούνταν "Υπατείας εξουσία"), ήταν απλός τιμητικός τίτλος που τον αποκτούσε κανείς από εξαιρετική εύνοια του Αυτοκράτορα.

Πάνω δε από την ανάγλυφη αυτή παράσταση που παρουσιάζει τον Φιλόπαππο σε τέθριππο άρμα με ακολουθία ραβδούχων είχαν τοποθετηθεί σε ισάριθμες κόγχες τρεις ανδριάντες. Ο κεντρικός ανδριάντας παρουσιάζει τον Φιλόπαππο καθήμενο να θαυμάζει την έναντι Ακρόπολη, που ακριβώς πίσω του ήταν ο νεκρικός θάλαμος με την σαρκοφάγο. Δεξιά του κενρώου ανδριάντα ήταν ο ανδριάντας του παππού του Φιλόπαππου, του Αντίοχου Δ΄ του τελευταίου Βασιλέως της Κομμαγηνής, και αριστερά ο ανδριάντας του ιδρυτή της Βασιλικής δυναστείας των Σελευκιδών, στη Συρία, δηλαδή του Σέλευκου Α' του Νικάτωρα από τον οποίο και καταγόταν η βασιλική δυναστεία της Κομμαγηνής.

Επιγραφές

Η επιγραφή του κεντρικού ανδριάντα αναφέρει: "Φιλόπαππος Επιφάνους Βησαιεύς" (δηλαδή Φιλόπαππος γιος του Επιφάνους, εγεγραμμένος πολίτης στο δήμο της Βήσης των Αθηναίων). Και ενώ αυτή φέρει το πιθανό όνομα που έφερε ο Φιλόπαππος στην αρχαία Αθήνα, μια άλλη επιγραφή, που υπήρχε στη πρόσοψη του ίδιου μνημείου αναφερόταν στο όνομα που είχε ο Φιλόπαππος ως ελληνικής καταγωγής πρίγκιπας με τίτλο Βασιλέως: "Βασιλεύς Αντίοχος Φιλόπαππος Βασιλέως Επιφανούς Αντιόχου". Σε άλλη τρίτη επιγραφή σε λατινική γραφή αναφέρεται και το όνομα που διατηρούσε ο Φιλόπαππος ως "Ρωμαίος πολίτης": "C. Julius f(ilius) Antiochus Philopappus". Η ίδια η τρίτη αυτή επιγραφή αναφέρει στα λατινικά πως ο Φιλόπαππος ήταν Ύπατος, μέλος του ιερατικού σωματείου των Αρουραίων αδελφών και πως είχε εκλεγεί από τον Αυτοκράτορα Τραϊανό πραιτωριανός.

Χαρακτηρισμοί μνημείου

Γενικά το Μνημείο του Φιλοπάππου φέρεται αρκετά "βεβαρυμένο" από πλήθος παραστάσεων και διακοσμητικών στοιχείων και ως πρωτότυπα περίπλοκο με κύρια όμως απλή μορφή που χαρακτηρίζεται από αρχιτεκτονική ευφυΐα στον επιδεικτικό σκοπό της ανέγερσης. Ο Περιηγητής Παυσανίας περιγράφει το μνημείο χωρίς καμία ιδιαίτερη ένδειξη εκτίμησής του: "και μνήμα αυτόθι ανδρί ωκοδομήθη Σύρω".

• Παραμένει όμως ακόμη άγνωστο, πότε ο Φιλόπαππος εγκαταστάθηκε στην αρχαία Αθήνα και πότε ανακηρύχθηκε επίσημα δημότης Βήσης. Πάντως πρό του 88 μ.Χ. διετέλεσε Άρχων της Αθήνας και έγινε αγωνοθέτης στα Διονύσια.
• Η ανέγερση του Μαυσωλείου αυτού προσδιορίζεται στην εποχή που η Αθήνα ήταν Ρωμαιοκρατούμενη, δηλαδή μεταξύ 114 και 116 μ.Χ. που πιθανώς να έγινε κατά παράβαση των ιερών παραδόσεων της αρχαίας Αθήνας που δεν επέτρεπαν να γίνουν ταφές εντός του περιβόλου των τειχών και στα ιερά υψώματα - άλση όπως ήταν ο λόφος των Μουσών που λεγόταν και "Μουσείο" επειδή κατά την παράδοση, ο μυθικός εποποιός της εποχής του Ορφέα, ο Μουσαίος εκεί έψαλλε τους ύμνους του και εκεί ενταφιάστηκε.
• Παρ΄ όλα αυτά το Μνημείο, ή Μαυσωλείο, όπως αποδείχθηκε, του Φιλοπάππου δεν θα πάψει ν΄ αποτελεί δείγμα παρακμάζουσας αρχαίας τέχνης, έναντι των αριστουργημάτων της Ακρόπολης, αλλά και το αργό λυκαυγές του αρχιτεκτονικού μεσαιωνικού διάκοσμου που ακολούθησε λίγους αιώνες μετά.

 ΠΗΓΗ : WIKIPEDIA.ORG