Προϊστορικά και Μεγαλιθικά Μνημεία στην Αρχαία Ελλάδα

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει κάποια αξιόλογη και ολοκληρωμένη έρευνα για τις μεγαλιθικές κατασκευές, παρά μόνο λίγες αναφορές για μενχίρ και ντομλμέν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο αρχαίος πολιτισμός που υπήρχε κάποτε εδώ κατασκεύαζε μεγαλιθικά μνημεία.

Ίχνη μεγαλιθικών κατασκευών συναντάμε στη Θράκη, στην Εύβοια, στην Πελοπόννησο, στη Νάξο, στη Μύκονο, κ.α. Αν και δεν είναι τόσο μεγάλες σε μέγεθος ή δεν φανερώνουν τη λειτουργικότητα τους, όπως αυτές στη Β.Δ. Ευρώπη, εν τούτοις έχουν όλα τα χαρακτηριστικά των μεγαλιθικών κατασκευών.

Η χρονολόγησή τους έχει γίνει κυρίως με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα των ανασκαφών που ανακαλύφθηκαν κοντά τους και τοποθετούνται τουλάχιστον σε προϊστορική εποχή

. 

Το μενχίρ (menhir) είναι είδος οβελίσκου κυλινδρικής μορφής ή πεπλατυσμένο, καρφωμένο μέσα στη γη, πολλές φορές με κολοσσιαίες διαστάσεις. Η ονομασία προέρχεται από τις κέλτικες λέξεις maen= πέτρα και hir = μάκρος. Έχουν δοθεί διάφορες ερμηνείες για το σκοπό αυτών των μνημείων, όπως επιτάφιες στήλες, λατρευτικές στήλες, ορόσημο για την περίφραξη τύμβου. Ακόμα αναφέρεται ότι ήταν τοποθετημένες σε  ανάλογες θέσεις, για να εκπληρώσουν αστρολογικούς σκοπούς ή για να γονιμοποιήσουν και να ενεργοποιήσουν τη γη στην οποία ήταν φυτεμένες, κάτι ανάλογο με το βελονισμό στον άνθρωπο.

Υπάρχουν επίσης και κυκλικά μενχίρ (cromlech). Η λέξη προέρχεται από το crom = κύκλος και lec = λίθος.  Συνήθως είναι κυκλικά αλλά υπάρχουν και τετράγωνα.  Περίφημο είναι το cromlech του Στόουνχετζ στην Αγγλία.

Τα ντολμέν αποτελούνται συνήθως από δύο όρθιες πέτρες, οι οποίες καλύπτονται από μια άλλη τεράστια.  Ο όρος ντολμέν (dolmen) προέρχεται από τις κέλτικες λέξεις dol = τραπέζι και maen = πέτρα.  

Οι πέτρες, όπως και στα μεχνίρ, είναι ελάχιστα ή καθόλου κατεργασμένες, γιατί  όσο λιγότερο κατεργαστεί μια πέτρα τόσο πιο «δυνατή» παραμένει, ώστε να επιτελέσει το σκοπό της. 

Υπάρχουν ακόμη και διάφοροι συνδυασμοί μενχίρ και ντολμέν, έτσι ώστε να δημιουργείται ένα αρμονικό συγκρότημα μεγαλιθικών κατασκευών.

Ντολμέν τοποθετημένα το ένα πίσω από το άλλο σχηματίζουν μια σκεπαστή στοά, η οποία όταν επικαλυφτεί με χώμα, δημιουργεί ένα είδος τύμβου. 

Ένα αναπάντητο ερώτημα είναι με ποια μέσα κατάφερναν να ανυψώσουν τόσους μεγάλους ογκολίθους, για να κατασκευάσουν αυτά τα τεράστια μνημεία, σε μια εποχή που δεν υπάρχουν αποδείξεις για ανάλογο τεχνολογικό πολιτισμό.

Ο σκοπός αυτών των κατασκευών αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας για πολλούς μελετητές. Πέρα από τις συνηθισμένες και απλές εξηγήσεις που δίνονται, ότι π.χ. τα ντολμέν είναι τάφοι, έχει αποδειχτεί ότι κατασκευάστηκαν γι’ άλλους σκοπούς. Σύμφωνα με τις αναλογίες που προκύπτουν από μετρήσεις που έγιναν, αποδεικνύεται η σχέση τους με τις αναλογίες του ηλιακού μας συστήματος αλλά και με πλανήτες ή αστερισμούς έξω από αυτό. Ακόμα τονίζεται η ιερότητα των μεγαλιθικών κατασκευών, η λατρεία τους και η χρησιμοποίησή τους σαν ναούς ή τόπους  μύησης.

Η ελληνική λαογραφία αναφέρει πολλά έθιμα σχετικά με τους λίθους, τα οποία μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τελικά υπάρχει κάποια δύναμη κρυμμένη μέσα στην πέτρα. Μια δύναμη ή οποία κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις μπορεί να λειτουργήσει για το καλό των ανθρώπων αλλά και όλης της φύσης. Για παράδειγμα, στην Κομοτηνή και στην Κύπρο υπάρχει το έθιμο να φέρουν οι έγκυες στο λαιμό τους μια πέτρα σαν χάντρα, που την αφαιρούν, όταν αρχίσουν οι πόνοι. Κι αυτό γίνεται, για να μην αποβάλουν. Επίσης η πέτρα «αιμοστάτης» ή «διαμαντόπετρα» δένεται στο μέτωπο, για να σταματήσει η αιμορραγία από τη μύτη. Γνωστές είναι και οι γονιμοποιητικές ιδιότητες της πέτρας στην αρχαιότητα. Το κύλισμα ή το τρίψιμο στην πέτρα βοηθάει τις γυναίκες που θέλουν να μείνουν έγκυες. Ακόμη στις αρχαίες Θεσπιές αναφέρεται ο «θορίκιος λίθος», που λατρευόταν σαν «Έρωτας».

Πολλά ακόμη έθιμα και δείγματα λατρείας για τους λίθους αναφέρονται τόσο στην αρχαιότητα όσο και σήμερα, και καταδεικνύουν την πίστη στη λειτουργική δύναμη της πέτρας. Έτσι μπορούμε να συμπεράνουμε πως οι μεγαλιθικές κατασκευές δεν ήταν ούτε τόσο απλές ούτε τόσο τυχαίες.  

ΜΕΓΑΛΙΘΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ

Στην κορυφή του Ισμάρου, Αγ. Γεώργιος (υψ. 461μ.), είναι χτισμένη ισχυρή ακρόπολη με κυκλώπεια τείχη, που έχει περίμετρο 1.330 μ. Στη Ν.Α. γωνία του περιβόλου σώζονται τα θεμέλια μεγάλου κτιρίου, που θυμίζει τα μυκηναϊκά ανάκτορα. Οι μονολιθικές παραστάσεις και το υπέρθυρο μιας μνημειώδους πύλης βρίσκονται πεσμένα κοντά στο κατώφλι, το οποίο είναι ακόμη στη θέση του.  Δύο μακρά τείχη ξεκινούν  χαμηλά μετά τις απότομες πλαγιές του  υψώματος και καταλήγουν στην ακτή, σ’ ένα μικρό φυσικό λιμάνι.  Η ακρόπολη χρονολογείται από τον 9ο ή 8ο αι.  π. Χ. Χρησιμοποιήθηκε όμως ως οχύρωση στα κλασσικά και βυζαντινά χρόνια, όπως μαρτυρούν οι επισκευές των τειχών και η κεραμική αυτών των εποχών. Η ακρόπολη έχει ταυτιστεί με την πόλη των Κικόνων, Ισμάρα ή Ισμαρο, όπου κατοικούσε ο Μάρων, ιερεύς του Απόλλωνα, βασιλιάς της Ισμάρου και μυθικός οικιστής της Μαρωνείας.

Στη Ρούσα, βόρεια της Μαρωνείας και κοντά στα βουλγαρικά σύνορα, βλέπουμε ένα πιο ξεκάθαρο μεγαλιθικό μνημείο ντολμέν. Σώζονται οι κάθετες πλάκες των τεσσάρων πλευρών ενώ η οριζόντια μεγάλη πλάκα του καλύμματος είναι σπασμένη σε πολλά κομμάτια. Στην πλάκα της ανατολικής στενής πλευράς διατηρούνται ίχνη από το κυκλικό πλευρικό άνοιγμα που χρησίμευε (σύμφωνα με την επίσημη αρχαιολογία) για νεκρικές τελετές. Το μνημείο, όπως διαπιστώθηκε ανασκαφικά, είναι συλημένο και περιβάλλεται από κυκλικό κρηπίδωμα κατασκευασμένο με μικρές ακανόνιστες σχιστόπλακες. Προσανατολισμός Δ-Α.

Το αξιοσημείωτο μ’ αυτό το ντολμέν είναι πως, παρόλο που χαρακτηρίζεται σαν τάφος, δεν έχει βρεθεί ανασκαφικό εύρημα που να το αποδεικνύει.

Στη Σαμοθράκη, σε μια περιοχή που βρίσκεται Β.Α από τη χώρα, σε απόσταση ενός περίπου χιλιομέτρου, βρίσκονται ορισμένα ντολμέν, που για πρώτη φορά επεσήμανε ο Νικόλαος Ανδριώτης το 1928.  Βρίσκονται στη θέση «Γιαλομάντρα», σε ένα δύσβατο έδαφος λόγω των απόκρημνων βράχων, μέσα σ’ ένα πευκόδασος, που φυτεύτηκε γύρω στο 1950. Οι ρίζες των πεύκων δημιούργησαν μεγάλες αλλαγές τόσο στη μορφολογία του εδάφους όσο και στα ίδια τα μεγαλιθικά μνημεία. Αυτό αποδεικνύει η σύγκριση των φωτογραφιών του 1928 με τη σημερινή μορφή τους. 

Το πρώτο μεγαλιθικό μνημείο βρίσκεται πιο συγκεκριμένα στη θέση Τσακνί, όπου υπάρχει μια βρύση. Ο τόπος εδώ λέγεται Βρυχός. Απ’ αυτό το πρώτο ντολμέν διακρίνονται ίχνη προϊστορικού τείχους, το οποίο μπορεί και να παρομοιαστεί  με περίβολο από μενχίρ.  

Οι αλλοιώσεις που έχει υποστεί το  πρώτο ντολμέν της Γιαλομάντρας, τουλάχιστον από το 1928, επισημαίνονται ιδιαίτερα στη μετακίνηση της δεύτερης πλάκας που σκέπαζε το μεγαλιθικό μνημείο και σήμερα βρίσκεται πεσμένη μπροστά στην είσοδο. Ο εσωτερικός χώρος έχει διαστάσεις 1.70 Χ 2.00 μ. ενώ το ύψος από 0,45 το 1928 σήμερα είναι 0,40. Μόνο μια ανασκαφή θα έδινε τα ακριβή στοιχεία αναλογιών του ντολμέν.

Το δεύτερο ντολμέν έχει εξωτερικές διαστάσεις 2.50Χ 2.38. Η στέγη αποτελείται από δύο ογκόλιθους από τους οποίους ο μεγαλύτερος έχει μήκος 1,86 μ., πλάτος 1,13 μ. και πάχος 0,64 μ.. Είναι φωτογραφημένο από ψηλά.

Το τρίτο ντολμέν είναι δίπλα στο δεύτερο αλλά διακρίνονται μόνο ίχνη του ενώ σύμφωνα με τις περιγραφές του Ανδριώτη το 1928, ήταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση, όπως φυσικά και τα άλλα μνημεία.

Σε όλη την περιοχή που καλύπτεται από τη Θράκη και τη Βουλγαρία, έχουν βρεθεί εκατοντάδες ευρήματα από μεγαλιθικά μνημεία. 

ΜΕΓΑΛΙΘΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ

Κοντά στα Στύρα, στην κορυφή ενός βουνού, που δεσπόζει στη γύρω περιοχή, υπάρχει ένα σύμπλεγμα από ίχνη μεγαλιθικών κατασκευών. Τα πιο γνωστά και ολοκληρωμένα είναι τα λεγόμενα «Δρακόσπιτα». Εδώ, σ’ αυτό το σύμπλεγμα και λίγο πιο κάτω από την κορυφή του βουνού, βρίσκονται τρία από τα δέκα περίπου που σώζονται στην Εύβοια.

Χαρακτηριστικά αυτών των «Δρακόσπιτων» είναι ότι αποτελούνται από πολλές και μεγάλες πέτρες με κανονική είσοδο ενώ η οροφή τους κατά μήκος είναι ανοιχτή. Αυτό επιτυγχάνεται με το κτίσιμο των πετρών όχι με τη μία ακριβώς πάνω στην άλλη, αλλά με την πάνω πέτρα να προεξέχει της κάτω. Έτσι, όσο ανεβαίνει το κτίσμα ψηλά, οι πλευρές τείνουν να ενωθούν. 

Στην κορυφή του βουνού σώζονται τεράστιες εξέδρες κτισμένες με ογκόλιθους που μπορεί και να ξεπερνούν τους 50 τόνους.  Φαίνεται να αποτελούν τμήματα κυκλώπειου τείχους που όριζε – προστάτευε την κορυφή - Ακρόπολη του βουνού.  

Μια τεράστια πύλη σώζεται λίγο πιο χαμηλά, η οποία δεξιά και αριστερά έχει ίχνη ενός λίθινου περιβόλου, του οποίου η συνέχεια από τη μεριά της πύλης δείχνει να ενώνεται με μια από τις τεράστιες εξέδρες. 

Ακόμη πιο χαμηλά διακρίνεται μια σειρά από όρθιες πέτρες μενχίρ, που στριφογυρίζει σαν φίδι και συνεχίζει για ενάμιση περίπου χιλιόμετρο.

Πλήθος άλλων ευρημάτων, όπως πέτρινα σκαλιά σκαμμένα στην κορυφή του βουνού, τρύπες στον βράχο, σκαλισμένες δεξαμενές, φαινομενικά ανεξήγητα ανοιγμένα μονοπάτια στο βράχο, αποδεικνύουν την ύπαρξη ενός συμπλέγματος στο οποίο υπάρχουν καθαρά δείγματα μεγαλιθικών κατασκευών.

Η επίσημη αρχαιολογία τον αναφέρει σαν τόπο λατρείας του Δία και της 'Ηρας. Ωστόσο όλα αυτά τα μνημεία στην Εύβοια, στη Θράκη, στη Νάξο, στην Πελοπόννησο κ.α. αποδεικνύουν την προϊστορική ύπαρξη ενός πολιτισμού που κατασκεύαζε μεγαλιθικά μνημεία.   

Αυτό τουλάχιστον συμπεραίνουμε από την εμφάνιση μεγαλιθικών κατασκευών με πολύ λίγες διαφορές σε Ευρώπη και Ασία.

ΠΗΓΗ : http://www.nea-acropoli-athens.gr , wikipedia