Με αφορμή την ημερίδα που διεξάγεται σχετικά με τη Βιοτεχνία και τη Βιομηχανία στη Κέρκυρα κατά τον 19ο έως και τα μέσα του 20ου αιώνα, θα επιχειρηθεί εκ μέρους μου η παρουσίαση και ταυτόχρονα ο ιστορικός σχολιασμός για την εξαγωγή, την επεξεργασία , αλλά και τα οφέλη του αλατιού στη Κέρκυρα κατά τις προαναφερθείσες περιόδους.
Πρόκειται να εξετασθούν οι τομείς στους οποίους προσέφερε την αρωγή του το αλάτι, με εξέχοντα αυτόν του εμπορίου, ειδικότερα μετά από την επέλαση των Βενετών στη νήσο της Κέρκυρας. Εύλογα μπορεί να σκεφτεί κανείς τους λόγους. Μιας και από την περίοδο εκείνη και έπειτα, παρατηρούνται συνεχείς εξαγωγές εμπορευμάτων με σημαντικό προορισμό τη Βενετία.
Βασικό κομμάτι της έρευνας πρόκειται να απασχολήσει η περιοχή «Αλυκές Λευκκίμης»
Κέρκυρας, αφού άλλωστε στο γεωγραφικό αυτό σημείο εντοπίζεται και ο πυρήνας ενάρξεως των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το αλάτι, κατά τη περίοδο που ήδη προαναφέρθηκε.
Ταυτόχρονα δε θα παραληφθεί η αναφορά και ο αντίστοιχος σχολιασμός, σχετικά με τις Αλυκές ποταμού, υπεύθυνος των οποίων ήταν ο γνωστός για την αρωγή του στην αγροτική τάξη, Πολυχρόνιος Κωσταντάς, ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο στο πολιτικό προσκήνιο της νήσου της Κέρκυρας.
Μικρότερο, αλλά συνάμα αξιοσημείωτο ρόλο πρόκειται να παίξει και η λίμνη « Χαλικιόπουλου» η οποία βρίσκεται στη περιοχή «Κανόνι» της Κέρκυρας. Ο λιμνότοπος αυτός αποτελούσε πηγή συγκέντρωσης του αλατιού, όπως επίσης και έδρα αλιείας και καλλιέργειας.
Συνοψίζοντας, σκοπός της έρευνας αυτής είναι να αναδειχθεί και να αναλυθεί ο ρόλος του αλατιού στη ζωή των κατοίκων της Κέρκυρας κατά τον 19ο έως και τα μέσα του 20ου αιώνα όπως και οι τρόποι συλλογής-εξαγωγής του. Επίσης σε ποιους τόπους συλλέγονταν και πως οι τόποι αυτοί επηρέαζαν τη καθημερινότητα των κατοίκων, των γύρω περιοχών.
ΤΟ ΑΛΑΤΙ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ξεκινώντας όμως αυτή την ιστορική έρευνα αξίζει να αναφερθεί κανείς στη σημασία του αλατιού για την ανθρωπότητα, τόσο σαν ύλη όσο και σαν έννοια. Ήδη στους Ρωμαικούς Χρόνους έχει καταλάβει εξέχοντα ρόλο. Ήταν ένα αγαθό υψίστης σημασίας, αφού είχε ήδη χαρακτήρα εμπορικό. Χαρακτηριστικότατο παράδειγμα αποτελεί ο παλιός Ιταλικός δρόμος «ViaSalaria» που σημαίνει, ο δρόμος του αλατιού.
Επιπρόσθετα δεν του έλειπε ο οικονομικός χαρακτήρας μιας και οι Ρωμαίοι στρατηγοί λάμβαναν ως επίδομα, αλάτι. Εξ’ ου και η αγγλική λέξη “salary” που σημαίνει μισθός.
Τέλος το αλάτι είχε εξίσου και πνευματική σημασία. Το συμπέρασμα αυτό απορρέει από το γεγονός ότι πολλοί ρήτορες χρησιμοποιούσαν τη λέξη «άλας» για να προσδιορίσουν κάτι το εκλεπτυσμένο, το μοναδικό. Αποτελούσε στοιχείο κομψότητας του λόγου. Άλλωστε πασίγνωστος είναι και ο μύθος του βασιλέα με τις τρείς κόρες ο οποίος τις ρωτά πόσο τον αγαπούν και η μικρότερη από αυτές, χαρακτηριστικά του απαντά : «σ’αγαπώ σα το αλάτι».[1]
ΑΛΥΚΕΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ : ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΤΑΔΙΑ
Η λειτουργία των αλυκών στην Κέρκυρα, ξεκινά λίγο μετά απ τους Βυζαντινούς ακόμη χρόνους, συγκεκριμένα το 1274-1386 κατά τη λεγόμενη Ανδηγαυική[2] περίοδο παίζοντας εξέχοντα ρόλο στην οικονομική ζωή του νησιού.
Τρείς είναι οι βασικές περιοχές Αλυκών που εντοπίζονται από την περίοδο εκείνη στη Κέρκυρα. Αρχικά οι Αλυκές Λευκίμμης που αποτελούν και τη μεγαλύτερη Αλυκή του νησιού, στη συνέχεια η Αλυκή Γαρίτσας που εδράζει στη περιοχή του αεροδρομίου, και τέλος η Αλυκή στην περιοχή του λεγόμενου Ποταμού. Σύμφωνα δε, με τον Mastraca(1630)[3], υπήρξε και τέταρτη Αλυκή στη περιοχή Πέραμα της Κέρκυρας, η οποία όμως έπαψε σύντομα τη λειτουργία της.
Τι όμως είναι οι Αλυκές; Πρόκειται βεβαίως, για περιοχές στις οποίες γίνεται εκμετάλλευση θαλασσίου και ορυκτού άλατος, όπως επίσης και εκμετάλλευση αλμών. Οι περιοχές αυτές είναι κατ’ εξοχήν λιμνότοποι στους οποίους συχνάζουν διάφορα είδη πτηνών χάρη στη ποικιλία ψαριών που επικρατεί.[4]
[1] Μύθοι του Αισώπου : « Η πριγκίπισσα και το αλάτι».
[2]
Ασπιώτης, Νίκος Γ. «Οι αλυκές Λευκίμμης στη νεότερη εποχή : Το αλάτι, ο
χώρος και οι άνθρωποι» 1864-1993 Νίκος Γ. Ασπιώτης, Μαρία Καμονάχου. 1η έκδοση, Κέρκυρα. Σελ. 7-8
[3] Βλ. υποσημείωση 2, Ασπιώτης Νίκος Γ. σελ. 7-8
[4] William GOODISON “A historical and topographical essay upon the islands”, e-book, σελ. 52.ΑΛΥΚΕΣ ΓΑΡΙΤΣΑΣ 13ος-19ος ΑΙΩΝΑΣ
Χάραξη(λεπτομέρεια) σε δίσκο τα μέσα του 16ου αι. των αλυκών της Γαρίτσας
Η Κέρκυρα μετά τη προσχώρησή της στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου (1386)[1], ώθησε ακόμη περισσότερο την ανάπτυξη του εμπορίου της Βενετίας μιας και το αλάτι αποτελούσε σημαντικότατο αγαθό προώθησης από τους Βενετούς. Μάλιστα από πολλούς ιστορικούς αναφέρεται το γεγονός ότι η ίδια η πόλη της Βενετίας αποτελούσε χώρο Αλυκών, πολύ πριν φυσικά η ίδια δημιουργηθεί. Το αλάτι αποτελούσε ένα από τα μονοπώλια της Βενετίας.
Το αλάτι που επεξεργάζονταν και διεξάγονταν απ τα Επτάνησα και κυρίως από την Κέρκυρα, τροφοδοτούσε και άλλες περιοχές πέραν της Βενετίας. Ένα παράδειγμα αποτελεί η αποθήκη που κατασκευάζεται στη Βερόνα το 1774, με σκοπό την αποθήκευση Λευκαδίτικου αλατιού για λογαριασμό της Λομβαρδίας.
Κατά το έτος 1391 γίνεται η πρώτη ενοικίαση Αλυκών απ τον Βενετό, κάτοικο της Κέρκυρας , Ιωάννη Rufaldeli, με τον οποίο η Βενετία έρχεται λίγο αργότερα σε ρήξη λόγω του ότι ο ίδιος εξελίχθηκε σε ανταγωνιστής της, πουλώντας το αλάτι σε αρκετά χαμηλότερη τιμή. Εικάζεται μάλιστα ότι τις χρηματικές ελλείψεις που δε μπορούσε να καλύψει η Κέρκυρα με την αγροτική της παραγωγή, τις αντιμετώπιζε σε μεγάλο βαθμό με την εξαγωγή αλατιού!
Κατά τη Βενετοκρατία λοιπόν, η αλυκή η οποία και βρίσκεται στο «ζενίθ» της στη νήσο της Κέρκυρας, είναι εκείνη της Γαρίτσας, ή όπως διαφορετικά ονομάζεται, Αλυκές Καστράδων[2].
Χάρτης των μέσων του 18ου αιώνα όπου διακρίνονται οι αλυκές
[1] Βλ. υποσημείωση 2 , Ασπιώτης, Νίκος Γ. σελ 8.
[2] Γιώργος Χ. Σουρτζίνος, ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, Γλωσσικές μαρτυρίες στην ιστορική διαδρομή της Κέρκυρας. ΙΣΤΟΡΙΚΗ-ΑΛΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΕΡΚΥΡΑΣ εκδόθηκε το 2006H αλυκή αυτή, διακρίνονταν για τη κατάλληλή της γεωγραφική διαμόρφωση όσο αφορά τη περισύλλεξε του αλατιού. Με άλλα λόγια κυριαρχούν στο χώρο οι αβαθείς εκτάσεις, μέσα στις οποίες συγκεντρώνονταν με φυσικό τρόπο το θαλασσινό νερό, το οποίο στη συνέχεια περικλειόταν με τεχνητά φράγματα, εγκλωβίζοντας έτσι τα ύδατα. Απότοκο αυτής της ενέργειας είναι η συσσώρευση αλατιού στις αβαθείς αυτές εκτάσεις, αφού έχει προηγηθεί η εξάτμιση των εγκλωβισμένων υδάτων. Η εργασία αυτή διαρκούσε από τον Απρίλη έως και τον Αύγουστο.
Οι αλυκές Γαρίτσας, είναι σήμερα γνωστόν ότι εδράζονται στη λίμνη Χαλικιόπουλου, στη περιοχή του αεροδρομίου. Έχει μάλιστα υποστηριχτεί ότι, ο χώρος αυτός χρησιμοποιούνταν κατά την Αγγλοκρατία για την τέλεση ιππικών αγώνων. Η αλυκή αυτή συνεχίζει να λειτουργεί ανά διαστήματα μέχρι και τη δεκαετία του 80.
Ωστόσο επιβάλλεται η σχετική αναφορά στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσε το εργατικό δυναμικό σε μια αλυκή κυρίως κατά τη περίοδο αυτή. Αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός και συνάμα στοιχείο κοινής παραδοχής, το γεγονός ότι , τη κυριότητα των Αλυκών απ τον όψιμο ακόμη Μεσαίωνα, είχαν οι ευγενείς και οι αστοί . Εξαίρεση βεβαίως δεν αποτελεί και η Κέρκυρα στην οποία μάλιστα έγινε χρήση ενός νέου θεσμού προς το εργατικό δυναμικό των Αλυκών, η αποκαλούμενη «αγγαρεία»[1] . Η αναγκαστική δηλαδή, χωρίς μίσθωση εργασία την οποία επέβαλλαν οι οικονομικά ισχυρότεροι, με αντάλλαγμα τη στοιχειώδη εκπλήρωση κάποιων βασικών αναγκών των εργατών (τροφή, στέγη κ.τ.λ.). Αξίζει βεβαίως να σημειωθεί το ότι η απαλλαγή κάποιου από την «αγγαρεία», μπορούσε κάλλιστα να πραγματοποιηθεί με την κατάθεση ενός συγκεκριμένου ποσού[2] στον αντίστοιχο κύριο της αλυκής/περιοχής.
Αυτός ήταν και ο συνήθης τρόπος με τον οποίο λειτουργούσαν οι αλυκές, έως βέβαια τον 19ο αιώνα. Η αλυκές άλλαξαν πολλές φορές ιδιοκτήτη, (CogoSordina, Frangini, Μιχαήλ Φρατζής[3] κ.α.) έχοντας πάντα όμως ως σύστημα διαχείρισης το Φεουδαρχικό.
ΟΙ ΑΛΥΚΕΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΣ ΚΩΣΤΑΝΤΑΣ
Οι Αλυκές Κέρκυρας συνεχίζουν τη δράση τους, αποτελώντας πλέον μια από της πλουτοπαραγωγικές πηγές για το νησί. Η Αλυκή όμως που κατορθώνει να «κλέψει τη παράσταση» τον 19ο αιώνα είναι αυτή της περιοχής του Ποταμού.
Δύο επιπεδογραφίες 18ου -19ου αι. που δείχνουν και τις παλιές και τις νέες αλυκές του Ποταμού
[1] ΣΠΥΡΟΣ Ν. ΑΣΩΝΙΤΗΣ, Η ΑΓΓΑΡΕΙΑ ΣΤΗ ΚΕΡΚΥΡΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΟΨΙΜΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ,αρχείο PDF, σελ. 1
[2] Το πρόστιμο ήταν δέκα «άσπρα». ΜΠΑΜΠΗΣ Ν. ΠΑΝΔΗΣ, ΚΕΡΚΥΡΑ ΤΟ ΒΑΙΛΑΤΟ ΤΟΥ ΑΛΕΥΧΙΜΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΝΤΑΧΩΡΟ, Ιστορία ενθυμήματα ΕΚΔΟΣΕΙΣ Κ. ΝΤΟΥΖΓΟΣ & ΣΙΑ Ο.Ε, σελ. 196
[3] ΣΠΥΡΟΣ Ν. ΑΣΩΝΙΤΗΣ, Η ΑΓΓΑΡΕΙΑ ΣΤΗ ΚΕΡΚΥΡΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΟΨΙΜΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ,αρχείο PDFΚύριός της για περίπου δέκα χρόνια, ο Κερκυραίος Πολιτικός, Πολυχρόνιος Κωσταντάς.
Δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες για την προσωπική του ζωή ωστόσο από αυτές που διασώζονται πληροφορούμεθα ότι, γεννήθηκε στους Αγραφούς (περιοχή της βόρειας Κέρκυρας) περίπου το 1847-1849[1]. Δούλεψε με τον πατέρα του σε Κερκυραϊκό ελαιοτριβείο, και στη συνέχεια σπούδασε μαθηματικά στην Ιόνιο Ακαδημία. Εργάσθηκε ως καθηγητής μαθηματικών στο Λύκειο Κέρκυρας, και χάρη στην ιδιότητά του αυτή του καθηγητή, πληρούσε τις προϋποθέσεις εκλεξιμότητας . Έτσι στις εκλογές του Ιανουαρίου 1862 βρίσκεται υποψήφιος για τη 12η Ιόνιο Βουλή, όπου και κερδίζει τις εντυπώσεις. Λίγα χρόνια αργότερα θα κατακτήσει τη θέση του βουλευτή για εννέα φορές σχεδόν συνεχείς.
Σε διάρκεια μικρού χρονικού διαστήματος, συγκεκριμένα το 1865 ιδρύει το «αγροτικό κόμμα» της Κέρκυρας υποστηριζόμενος, τα συμφέροντα κυρίως των χωρικών και των αδύναμων οικονομικά στρωμάτων. Μία από τις βλέψεις του ήταν η κατάργηση της Φεουδαρχίας, κάτι που ως επί το πλείστον στέφθηκε με επιτυχία. Στη συνέχεια μάλιστα το κόμμα του επιτυγχάνει την ένωσή του με το Εθνικό κόμμα του Δηλιγιάννη, αποβλέποντας αυτή τη φορά σε μια πανελλαδική προσφορά προς τις αδύναμες ομάδες.
Το 1869, στη συνεδρίαση της Διαχειριστικής επιτροπής της εγχώριας διαχείρισης της Κέρκυρας[2], συζητούνται κάποια από τα παράπονα που επέβαλλαν οι κάτοικοι του Ποταμού, σχετικά με τις ασθένειες που προκαλούσαν τα έλη των αλυκών της περιοχής. Ως απότοκο αυτού ο νομάρχης Κέρκυρας έβγαλε τη συγκεκριμένη αλυκή σε δημοπρασία, παραχωρώντας όμως το δικαίωμα σε όποιον επιθυμούσε να τη διεκδικήσει με κάποιο ποσό, συμπεριλαμβανομένων όμως και των αντίστοιχων εργασιών για την φροντίδα της (της αλυκής Ποταμού).
[1] ΟΛΓΑ ΠΑΧΗ, Ο ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΣ Β. ΚΩΣΤΑΝΤΑΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ α’πόστροφος ΚΕΡΚΥΡΑ, σελ. 10-12
[2] ΟΛΓΑ ΠΑΧΗ, Ο ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΣ Β. ΚΩΣΤΑΝΤΑΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ α’πόστροφος ΚΕΡΚΥΡΑ.σελ 149
Τοπογραφικό σχέδιο περιοχής αλυκών Ποταμού. Αριθμός σχεδίου 122. Σχ. 75 . Προέρχεται από Α.Ε.Δ (πρώην "Λυτά Σχέδια" ) και φέρει παλαιά αρίθμηση 290, 48 Γενικά Αρχεία Κέρκυρας, Ιδιωτική Συλλογή Ιωάννη Πετσάλη
Πλειοδότης, ανακηρύσσεται ο Αντώνιος Κόντης, συγγενής του Πολυχρονίου Κωσταντά, ο οποίος προσέφερε ως ετήσιο κανόνα το ποσό των 406 δραχμών, ενώ παράλληλα πρότεινε ως εγγυητή τον συγγενή του, Κωσταντά. Εν συνεχεία όμως, ο νομάρχης Ν. Μαυροκορδάτος, ως πρόεδρος της επιτροπής, συνομολογεί με τον Αντώνιο Κόντη ένα συμβόλαιο[1], με τον όρο της διάλυσης, αν σε τέσσερα χρόνια ο εγγυητής αλλά παράλληλα και ο εμφυτευτής των αλυκών δεν εκτελούσαν τα έργα που αποδέχθηκαν, και επιπρόσθετα με τον όρο ακύρωσης του συμβολαίου, αν το υπουργείο των Εσωτερικών ακυρώσει την απόφαση της Διαχειριστικής επιτροπής, εξαιτίας έφεσης κάποιου δημοτικού συμβουλίου.
Πράγματι το υπουργείο εσωτερικών με υπουργό τον Θ.Ζαίμη[2], έχοντας υπ’ όψη τη σχετική έφεση του δημοτικού συμβουλίου Κερκυραίων, ακύρωσε την απόφαση της Διαχειριστικής επιτροπής[3], με αποτέλεσμα να ενοχοποιούνται για παράνομη εκμετάλλευση γαιών ο Α.Κόντης και ο Π. Κωσταντάς. Ο Κωσταντάς προέβη σε υπογραφή νέου συμβολαίου, σύμφωνα με το οποίο ο ίδιος πλήρωσε 860 δραχμές για τις αλυκές Ποταμού, στον συγγενή του Κόντη, και ανέλαβε όλες τις υποχρεώσεις αυτών, αφού ο Κόντης νοσούσε, με βάση τα λεγόμενά του.
[1] Στις 31 Μαΐου του 1869.
[2] Βλ. υποσημείωση 10.
[3] 24 Νοεμβρίου 1869Ο Νομάρχης κάνει αγωγή έναντι του Κωσταντά και απαιτεί την εγκατάλειψη του προαναφερόμενου από την αλυκή. Μετά από μακροχρόνιες και συνεχείς προσπάθειες αλλά και εναλλαγές του ίδιου του Κωσταντά από κτήτορα σε ακτήμονα, κατορθώνει τελικώς το 1887[1] να νομιμοποιήσει τη κατοχή των αλυκών Ποταμού από τις οποίες μάλιστα κατάφερε να αποκομίσει αρκετά χρήματα, μιας και ο ίδιος κατάφερε να επεκτείνει αρκετά την αλατεμπορία εκμεταλλευόμενος τη συγκεκριμένη αλυκή[2]. Επομένως και η αλυκή ποταμού Κέρκυρας κατάφερε να αποτελεί τον 19ο αιώνα βασική πηγή οικονομίας για ολόκληρο το νησί. Μετά τον θάνατο του Π. Κωσταντά δηλαδή γύρω στο 1892[3], αναλαμβάνουν τη κυριότητα των αλυκών τα παιδιά του, Ευριδίκη και Νάκης[4].
Οι αγροτική τάξη δεν έπαψε ποτέ να βλέπει στο πρόσωπο του Πολυχρονίου Κωσταντά , τον σωτήρα της από τη ματαιοδοξία και πολλές φορές την «απανθρωπιά» της αστικής τάξης. Γι αυτόν ακριβώς το λόγο η Κέρκυρα τίμησε τον σπουδαίο αυτό πολιτικό με το να δώσει το όνομά του σε έναν από τους δρόμους της.
Αλατόσπιτο Βιχελμίνης-Αλυκές Ποταμού
[1] ΟΛΓΑ ΠΑΧΗ, Ο ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΣ Β. ΚΩΣΤΑΝΤΑΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ α’πόστροφος ΚΕΡΚΥΡΑ.σελ. 157
[2]
Αυτό συνέβη το 1877 με αποτέλεσμα την εκδίωξή του από την εταιρεία των
Νατρουργείων Κέρκυρας που ο ίδιος είχε ιδρύσει μαζί με κάποιους
συνεργάτες του. Βλ. υποσημείωση 14.
[3]
Το γνωρίζουμε από τη συνέντευξη της συζύγου του Βιβελμίνης, που έγινε
το 1956. Βλ. σχετικά εφημερίδα «ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ», Οκτώβριος 1956.
[4] Η πληροφορία αυτή έρχεται από δισέγγονο του Κωσταντά , Κ. Αλέκο Κοκκοτό , ΟΛΓΑ ΠΑΧΗ, Ο ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΣ Β. ΚΩΣΤΑΝΤΑΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ α’πόστροφος ΚΕΡΚΥΡΑ.σελ 157.ΑΛΥΚΕΣ ΛΕΥΚΙΜΜΗΣ ΤΕΛΗ 19ΟΥ – 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ
Οι Αλυκές Λευκίμμης πρόκειται για τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες αλυκές της νήσου της Κέρκυρας. Από τον όψιμο ακόμη μεσαίωνα βρισκόταν σε λειτουργία, ενώ ταυτόχρονα επέφερε και σημαντικά κέρδη στο νησί χωρίς όμως να υπάρχει μια ενιαία συνέχεια. Άλλωστε και πολλοί ιστορικοί ακόμη δεν μπορούν να πουν με απόλυτη βεβαιότητα αν οι αλυκές αυτές λειτουργούσαν καθ όλη τη διάρκεια των αιώνων αυτών. Μάλιστα με βάση στοιχείων που παραδίδονται, έχουν παρατηρηθεί εξίσου και περίοδοι ακαλλιεργησίας.
Στα μέσα ωστόσο του 19ου αιώνα οι Αλυκές Λευκίμμης επανέρχονται δυναμικά στο Κερκυραϊκό προσκήνιο. Στην αρχή του αιώνα φαίνεται πως ήταν ερημωμένες.
Εξαγωγές Κέρκυρας το 1858 ΓΕΡ. ΧΥΤΗΡΗΣ, Η ΚΕΡΚΥΡΑ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ : ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΚΕΡΚΥΡΑΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΚΕΡΚΥΡΑ 1988
Μετά όμως το 1860 ξεκινά η ουσιαστική αναδόμησή τους. Οι εργασίες ξεκίνησαν τον Μάιο του ίδιου έτους και έληξαν τον Οκτώβριο του 1862. Διαπιστώνεται σχεδόν ολική ενεργοποίηση των αλυκών[1], καθώς επίσης δημιουργούνται και 642 κάμαρες ή αλλιώς «αλοπήγια».[2] Συγχρόνως κατασκευάστηκαν οι αύλακες αλλά και οι οδοί που χρησιμεύουν για την επέλαση των αγροτών και των αμαξίων που μεταφέρουν αλάτι στις αποθήκες κ.α.
[1] Συγκεκριμένα τα τρία τέταρτα της έκτασής της.
[2] Ασπιώτης, Νίκος Γ. , Οι Αλυκές Λευκίμμης στη νεότερη εποχή : Το αλάτι, ο χώρος, οι άνθρωποι. (1864-1993) Νίκος Γ. Ασπιώτης, Μαρία Καμονάχου 1η έκδοση ΚΕΡΚΥΡΑ σελ. 8-13
Το αλατόσπιτο στην Λευκίμμη : Βενετικές αποθήκες αλατιού Λευκίμμης
Για την αναδιοργάνωση αυτή, δαπανήθηκαν 1.626 λίρες στερλίνες, που είχαν όμως αποτελεσματικό και γρήγορο αντίκρισμα αφού οι Αλυκές Λευκίτης κατάφεραν να παράξουν συνολικά 51.380 κιλά αλάτι. Υπεύθυνος των αλυκών αυτών ήταν ο Ι. Μπεράτης[1]. Χάρη μάλιστα στα έσοδα που επέφεραν οι αλυκές Λευκίμμης, η Κερκυραϊκή νήσος κατάφερε να στηρίξει έμπρακτα τους εξής κλάδους: αρχικά τα τιμάρια, τον λατινικό κλήρο, αγαθοεργά καταστήματα, Ηπειρώτες πρόσφυγες, επιχορηγήσεις των δήμων και εγγειοβελτιωτικά έργα, εγχώριες εκκλησίες, όπως επίσης και τα έξοδα του γραφείου του προσωπικού των επιτρόπων.
Είναι πασιφανές, πως οι αλυκές Λευκίμμης με το μονοπώλιο του άλατος, προσέφεραν απλόχερα την αρωγή τους στο δύσβατο έργο της αφομοίωσης μετά την Ένωση και κυρίως συνέβαλαν στην επίλυση του αγροτικού ζητήματος της Κέρκυρας.Η έκταση των αλυκών Λευκίμμης υπολογίζεται στα 1.050 στρέμματα.
Όμως ποιοι δούλευαν στις αλυκές μετά τη κατάργηση του Φεουδαλικού συστήματος; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι η εξής:
Οι «αλυκάριδες» όπως αλλιώς ονομάζονταν οι εργάτες των αλυκών ήταν μέχρι τον 19ο αιώνα άνδρες. Απ’ τις αρχές όμως του 20ου αιώνα εμφανίζεται και γυναικείο εργατικό δυναμικό. Χαρακτηριστικό άλλωστε είναι και το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου «Λιγνά κορίτσια στο γιαλό μαζεύουνε τ’ αλάτι, μικρά πολύ, σκυφτά πολύ το πέλαο δε βλέπουν..»[2].΄
[1] Βλ. υποσημείωση 21.
[2] Γιάννης Ρίτσος «Λιανοτράγουδα»
Λευκίμμη
Οι εργάτες χωρίζονταν σε ειδικότητες, οι οποίες ήταν και οι εξής : Πρώτα απ’ όλα ο τεχνίτης, ο οποίος ήταν και ο υπεύθυνος για την παραγωγή του αλατιού και την αψεγάδιαστη ποιότητά του. Για παράδειγμα έκρινε πότε το νερό έπρεπε να διοχετευτεί στα λεγόμενα «τηγάνια», δηλαδή οι αβαθείς εκτάσεις που νωρίτερα αναφέρθηκαν. Ο ίδιος συνοδευόταν από δύο συνήθως βοηθούς. Το ημερομίσθιό του ήταν τέσσερις δραχμές, ενώ για τους βοηθούς του δύο.
Στη συνέχεια είναι οι εργάτες των οποίων οι εργασίες ποικίλλουν (καθαρισμός, φύλαξη προζύμης, μεταφορείς, στιβάχτες κ.α.). Οι εργάτες εναλλάσσονταν ανά δεκαπενθήμερο, αφού η εργασία στις αλυκές ήταν εποχιακή. Επιλέγονταν εκ περιτροπής από όλα τα γύρω χωριά που από παράδοση δούλευαν στις αλυκές.
Έπειτα μια άλλη ειδικότητα ήταν αυτή του φύλακα των αλυκών, ο οποίος εργαζόταν και το χειμώνα. Συνήθως ήταν δύο και περιπολούσαν όλη τη περιοχή των αλυκών. Η ειδικότητά τους ήταν υψίστης σημασίας αφού το αλάτι δεν έπαψε να αποτελεί εξέχοντα ρόλο στην οικιακή οικονομία.
Εν συνεχεία διακρίνεται και η ειδικότητα που ονομάζεται καραγωγείς, που δε πρόκειται για άλλους παρά για τους αμαξάδες των δίτροχων, οι οποίοι και μετέφεραν το αλάτι απ’ το αλώνι στις αποθήκες.
Παράλληλα μια άλλη ειδικότητα παρατηρείται, αυτή του υδροφόρου. Ο υδροφόρος ήταν υπεύθυνος για τη χορήγηση πόσιμου ύδατος τόσο στους εργάτες όσο και στα ζώα. Εκείνος πληρωνόταν ανά ημέρα, τους εαρινούς μήνες με 1,60 δραχμές και τους χειμερινούς με 72 λεπτά.
Και τέλος είναι η ειδικότητα του επιστάτη, ο οποίος αναλάμβανε τη διευθέτηση των συμφερόντων της αλυκής, τις αλλαγές που επιβάλλονταν να γίνουν σε αυτήν, φρόντιζε να αποκατασταθούν οι ζημιές , τις προσλήψεις εργατικού δυναμικού κ.τ.λ.
Αξίζει δε να σημειωθεί, το γεγονός ότι για τους «αλυκάριδες» που εργάζονταν κάτω απ τον ζυγό της «αγγαρείας», υπήρχαν συγκεκριμένες λίστες στις οποίες αναγράφονταν τα ονόματά τους και σε καμία περίπτωση δε μπορούσε κάποιος από αυτούς να διαγράψει το όνομά του απ’ τον κατάλογο, παρά μόνο για πολύ συγκεκριμένους λόγους, όπως για παράδειγμα, σοβαρά προβλήματα υγείας, γηρατειά, να είναι κάποιος επικηρυγμένος, να έχει «ενδυθεί» το μοναχικό σχήμα είτε για κάποιον άλλο λόγο ο οποίος όμως θα πρέπει να κριθεί εξίσου σοβαρός απ τον επιστάτη. Βεβαίως ο κάθε εργάτης που εργάζονταν με βάση την «αγγαρεία» είχε το δικαίωμα να βάλει στη θέση του, τον αντίστοιχο αντικαταστάτη του, τον αποκαλούμενο «σκαντζαδούρο».
Αλυκές Λευκίμμης
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συμπερασματικά για να ολοκληρωθεί αυτή η σύντομη έρευνα, οι αλυκές Κέρκυρας έπαιξαν καταλυτικό ρόλο τόσο για την οικονομική ανάπτυξη του νησιού, όσο και για την σχέση του με τις υπόλοιπες κυριαρχούσες δυνάμεις της εποχής. Ένας ρόλος που σταμάτησε να δρα καταλυτικά στις αρχές της δεκαετίας του 90. Οι αλυκές πλέον αποτελούν υδροβιότοπους της νήσου της Κέρκυρας που δε λειτουργούν για τη περισυλλογή άλατος πλέον.
Παρ’ όλα αυτά μια βόλτα στις αλυκές θυμίζει σε κάθε Κερκυραίο τη παλιά τους δραστηριότητα. Οι Βενετικές αποθήκες Λευκίμμης,[1] ο υδροβιότοπος στη λίμνη Χαλικιόπουλου, το «αλατόσπιτο» της Βιχελμίνης[2]… όλα έχουν και από μια ιστορία να διηγηθούν για τη σύγχρονη Κέρκυρα και τους κατοίκους της.
[1] Βλ. εικόνα 1.
[2] Βλ. εικόνα 3ΠΗΓΗ ΝΙΚΑ ΜΑΡΙΑ , http://www.corfu-museum.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου