Όταν οι ασκήσεις του ΝΑΤΟ μετατρεπόταν σε ασκήσεις αρχαιοκαπηλίας την δεκαετία του 60

Είναι γνωστό ότι επί αιώνες ο ευρύτερος χώρος της Αμφίπολης ήταν ένα τεράστιο ανασκαφικό πεδίο, όπου ο κάθε είδους περιηγητής που περνούσε από εκεί, φρόντιζε να πάρει κάτι από τις αρχαιότητας μαζί του. Οι Ρωμαίοι ήταν οι πρώτοι διδάξαντες και η «παράδοση» πέρασε σε όσους άλλους ελκύστηκαν από τον πλούτο της περιοχής και την ομορφιά των τεχνουργημάτων που γέννησαν ντόπιοι τεχνίτες ή οι διάσημοι, διαφόρων εποχών, που πέρασαν από την Αμφίπολη και άφησαν το ανεξίτηλο στίγμα τους στην τοπική ιστορία. Από το 1850 και μετά ήταν πάρα πολλά τα περιστατικά διαφυγής σημαντικών αρχαιοτήτων με κορυφαίο γεγονός το 1916 όταν οι Βρετανικές δυνάμεις επιχείρησαν να κλέψουν τον Λέοντα, αλλά σταμάτησαν μετά τον βομβαρδισμό των Βουλγάρων από τα υψώματα του Παγγαίου. Στόχος τους ήταν να μεταφέρουν τον Λέοντα στον Λονδίνο και να τον στήσουν σε κεντρική πλατεία της πρωτεύουσας τους. Οι βουλγάρικες οβίδες βύθισαν τις φορτηγίδες και ο Λέων έμεινε στον βυθό του Στρυμόνα, μέχρι που τα κομμάτια του, βρήκαν την δεκαετία του 1930 με την εργασίες της διευθέτησης της κοίτης του ποταμού.


Στην περιοχή της Αμφίπολης, επίσης κατά τις τελευταίας δεκαετίες αρκετές φορές απασχόλησαν την αρχαιολογική υπηρεσία και την αστυνομία, οι λαθρανασκαφές, ωστόσο αυτό είναι ένα φαινόμενο που δύσκολα θα εκλείψει. Παρ’ όλα αυτά όμως, υπάρχουν και άνθρωποι που νοιάζονται για την διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και καταλαβαίνουν ότι οι αρχαιότητες είναι πρόσοδοι για τον τόπο και αναπτυξιακός πόρος.

Αποβατική άσκηση και αρχαιοκαπηλία

Να γυρίσουμε όμως λίγες δεκαετίες πίσω, προκειμένου να καταγράψουμε ένα περιστατικό όχι και πολύ γνωστό πέρα από τα όρια της τοπικής κοινότητας, το οποίο έχει αποτυπωθεί στην μνήμη των κατοίκων. Το 1962 όταν στην περιοχή του Στρυμόνα πραγματοποιήθηκε η στρατιωτική άσκηση του ΝΑΤΟ «Φολ Τραπ» που κάλυπτε σχεδόν ολόκληρη την ανατολική Μακεδονία, συνέβη κάτι περίεργο. Στην τελική φάση της άσκηση παραβρέθηκε και ο τότε βασιλιά Παύλος και ο διάδοχος Κωνσταντίνος, ενώ παρόν ήταν και ο διοικητής της Νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ Αμερικανός ναύαρχος Τζέημς Ράσελ.

Κατά την διάρκεια της άσκησης, μια κάτοικος της Αμφίπολης βρίσκονταν πλησίον της Ακρόπολης της αρχαίας Αμφίπολης και εργάζονταν στο χωράφι της στο οποίο καλλιεργούσε καλαμπόκια. Ξαφνικά η αγρότισσα της Αμφίπολης, ακούει ένα στρατιωτικό ελικόπτερο να πλησιάζει προς την Ακρόπολη, ενώ στο έδαφος βρίσκονται Βρετανοί στρατιώτες και κουβαλάνε μάρμαρα. Έκπληκτη η κάτοικος διαπιστώνει ότι το ελικόπτερο πλησιάζει στο έδαφος και σηκώνει ένα μαρμάρινο κιονόκρανο από το έδαφος και το παίρνει. Ακολούθως κατευθύνεται προς τον Στρυμονικό κόλπο, όπου βρίσκονται τα ΝΑΤΟϊκά πλοία και το ξεφορτώνει σε ένα από αυτά. Στην συνέχεια επιστρέφει και δένει και μια μαρμάρινη κολώνα και αρχίζει να την σηκώνει, όταν φτάνει σε ένα ύψος μερικών μέτρων από το έδαφος, λύνεται η κολώνα και πέφτει και χτυπάει στο πόδι και έναν από τους βρετανούς αξιωματικούς που είναι από κάτω και έχει συμβάλει στην επιλογή των μαρμάρων που θα κλέψουν.

Η αγρότισσα τρέχει στο χωριό και ζητάει βοήθεια, μαζί της επιστρέφουν κάτοικοι και υπάλληλοι της αρχαιολογίας και φτάνουν στο σημείο της «απαγωγής» των γλυπτών την ώρα που το ελικόπτερο είναι έτοιμο να σηκώσει έναν έφιππο άνδρα!!!Το γλυπτό είναι σπασμένο, αυτό που υπάρχει είναι το άλογο και το μισό σώμα του αναβάτη, σύμφωνα με τις περιγραφές που μου μετέφεραν. Μπαίνουν οι κάτοικοι στην μέση και σταματάνε την αρπαγή, ενώ αναγκάζουν τους Βρετανούς να αποχωρήσουν. Στην συνέχεια ενημερώθηκαν οι αρχές, αλλά το θέμα δεν πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις.

• Παράλληλα με στρατιωτικά γυμνάσια του ΝΑΤΟ Βρετανοί άρπαξαν αρχαία γλυπτά και σταμάτησαν μόνο μετά την αντίδραση των κατοίκων που τους έπιασαν επ’ αυτοφώρω.

• Επιχείρησαν να κλέψουν γλυπτό έφιππου άνδρα που σήμερα φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο Αμφίπολης

Τι μπορεί να κρύβει το άγαλμα;

Το άγαλμα του έφιππου άνδρα, σώθηκε και μεταφέρθηκε σε ασφαλές μέρος, ενώ σήμερα φυλάσσεται στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αμφίπολης. Αν και είναι εντυπωσιακό γλυπτό, όπως μου μετέφεραν, όσοι το έχουν δει δεν εκτίθεται στο αρχαιολογικό μουσείο!
Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες είναι της ελληνορωμαϊκής περιόδου και ήταν στημένο σε κεντρικό σημείο του χώρου της Ακρόπολης. Ωστόσο, στις μέρες μας υπάρχουν νέα δεδομένα όσον αφορά την χρονολόγηση των γλυπτών και ήδη έχει ανοίξει το θέμα της αναθεώρησης, από την ίδια την ανασκαφική ομάδα… όπως συνέβη στην παρουσίαση του μαρμάρινου τμήματος από κορμό άνδρα πολεμιστή, ως τμήμα της ζωφόρου που φέρεται ότι υπήρχε στην βάση του βάθρου του Λέοντα στην κορυφή του Τύμβου Καστά.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που συλλέξαμε, το συγκεκριμένο γλυπτό που ανήκει στην συλλογή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Καβάλας, εντοπίστηκε στην Αμφίπολη το 1962, αλλά ακόμη δεν έχει γίνει καμία σχετική δημοσίευση σε συνέδριο ή αρχαιολογικό περιοδικό!!! Είναι επιφανειακό εύρημα και προέρχεται από το νότια πλευρά του ανατολικού νεκροταφείο της Αμφίπολης, δηλαδή βρέθηκε σε αρκετά μεγάλη απόσταση από τον Τύμβο Καστά, καθώς σε ευθεία είναι περίπου 3,5 χλμ.!!!

Από την άλλη ο αρχιτέκτονας της ανασκαφής Μιχάλης Λεφαντζής που έκανε την σχετική έρευνα εντοπισμού του γλυπτού και της ταύτισής του με τον Καστά γνώριζε ότι η επίσημη χρονολόγησή του το κατατάσσει στον 1ο αιώνα π.Χ., οπότε ένα πρώτο συμπέρασμα μπορεί να είναι ότι με τα στοιχεία που έχει στα χέρια του θα υπάρξει αναθεώρηση της χρονολόγησης που έχει ανακοινωθεί.

Μήπως λοιπόν κάτι ανάλογο μπορεί να συμβεί και με άλλα γλυπτά, όπως αυτό του έφιππου ανδρός; Μήπως και αυτό που βρέθηκε στημένο σε κεντρικό σημείο της  Ακρόπολης είναι σε δεύτερη χρήση και η αρχική του θέση βρίσκονταν αλλού;


Γράφει ο Θεόδωρος Αν. Σπανέλης