ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΚΟΠΕΙΟ ΤΟΥ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ

Πύργος – Πυλίδα στην Νοτιοδυτική πλευρά του Κάστρου του Διδυμοτείχου. Κτιστά και λαξευτά κατάλοιπα κτίσματος/κτισμάτων στη γωνιώδη απόληξη του βράχου στα νότια
της Αγίας Μαρίνας. Από τα νοτιοδυτικά. Πηγή/Φωτογραφία : Κώστας Τσουρής, Η Οχύρωση του Διδυμοτείχου.

Αρκετά ενδιαφέρουσες είναι οι μελέτες της Ελένης Λιάντα, του Simon Bendall, του Ν. Ζήκου και του Ν. Γεωργιάδη σχετικά με την ύπαρξη νομισματοκοπείου στο Διδυμότειχο.
Ο Bendall, βασισμένος σε στυλιστικές και μετρολογικές παρατηρήσεις, απέδωσε τρεις αργυρές κοπές της συμβασιλείας Ιωάννη Καντακουζηνού και Ιωάννη Ε´ Παλαιολόγου σε νομισματοκοπείο του Διδυμοτείχου ή της Αδριανουπόλεως και την απόδοση ενός χάλκινου κοιλόκυρτου νομίσματος της συμβασιλείας Ιωάννη Στ´ και του γιου του Ματθαίου, στο νομισματοκοπείο κάποιας θρακικής πό­λης, αόριστα.
Στα τρία αργυρά βασιλικά που αναφέραμε, στον εμπροσθότυπο, παρουσιάζονται: 1. Αγ. Δημήτριος, όρθιος, με ακόντιο και ασπίδα, 2. Χριστός, ένθρονος, 3. Χριστός, μέσα σε ελλειψοειδή τόξα, ενώ στον οπισθότυπο οι δύο αυτοκράτορες κρατούν ανεξικακία. Στο χάλκινο νόμισμα εικονίζεται Παναγία, όρθια, δεομένη, ενώ στο πίσω μέρος, μεταξύ των αυτοκρατόρων, με σκήπτρα, παρεμβάλλονται τρεις αστερίσκοι.
Ο Bendall, εξετάζοντας σχολαστικά το πρώτο (φωτ.) νόμισμα, διαπίστωσε ότι διαφέρει από τις κοπές της Κωνσταντινούπολης, καθώς η χάραξη είναι γραμμική και οι μορφές έχουν μικρό όγκο. Το βάρος τού νομίσματος είναι 0,59 γρ. και με 17 χιλιοστά διάμετρο, δηλαδή το μισό των βασιλικών της Κωνσταντινούπολης, και υποστηρίζει ότι εκδόθηκε είτε στο Διδυμότειχο, όπου ο Ιωάννης Καντακουζηνός στέφθηκε αυτοκράτορας και ο Ιωάννης Ε´ διοικούσε από κει την περιοχή αυτόνομα, ειδικά στις αρχές του 1352 οπότε ήταν σημαντική πόλη, είτε σε νομισματοκοπείο των Σερρών.

Πύργος – Πυλίδα στην Νοτιοδυτική πλευρά του Κάστρου του Διδυμοτείχου που είναι γνωστός με το όνομα Ταραπχανές (από το darphane το οποίο στα τουρκικά σημαίνει νομισματοκοπείο).

Από το Διδυμότειχο προέρχονται μερικοί ενδιαφέροντες τύποι νομισμάτων:
Χάλκινο επίπεδο νόμισμα, στον εμπροσθότυπο σταυρός μέσα σε κύκλο, στην περιφέρεια του οποίου ακουμπάνε τέσσερεις μικροί σταυροί. Στον οπισθότυπο πατριαρχικός σταυρός με διχαλωτές απολήξεις. Ίσως πρόκειται για ανώνυμο «πολιτικόν» νόμισμα Ιωάννη Ε´, του 14ου αι. (Ζήκος).
Χάλκινο λεπτό follaro, με ολόσωμο αυτοκράτορας σε κάθε όψη, να κρατά σκήπτρο στο δεξί και σταυρό στο αριστερό χέρι. Πρόκειται για κοπή Ιωάννη Ε´ και Μανουήλ Β´.
Δυσεύρετος τύπος είναι και το τορνέσιο του Μανουήλ Β´.
Από το κάστρο του Διδυμοτείχου προέρχονται επίσης χάλκινο τορνέσιο και χάλκινο follaro του Ιωάννη Ζ´ Παλαιολόγου. Στη μία όψη ο αυτοκράτορας, με σταυρό στο αριστερό χέρι, και στην άλλη ο Άγιος Δημήτριος.

Υπέρπυρο της εποχής του Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Η ύπαρξη νομισματοκοπείου στο Διδυμότειχο, μετά την εύρεση αγνώστων τύπων βυζαντινών νομισμάτων, ενισχύεται περισσότερο από κάθε φορά, αναφέρει ο Νίκος Ζήκος. Άλλωστε, στο Διδυμότειχο, ένας πύργος φέ­ρει το όνομα Darphane, που σημαίνει Νομισματοκοπείο, πράγμα το οποίο δεν αναφέρεται από τους προηγούμενους μελετητές. Πιστεύουμε ακράδαντα, λοιπόν, ότι οι αυτοκράτορες που χρησιμοποίησαν το Διδυμότειχο ως έδρα της Αυτοκρατορίας, έκοψαν εδώ νομίσματα.
Ο Ν. Γεωργιάδης, στο άρθρο του, υποστηρίζει ότι στην περιοχή της Θράκης λειτούργησε ένα επαρχιακό, μεταφερόμενο ίσως, νομισματοκοπείο, από το οποίο κόπηκαν στο Διδυμότειχο δύο αργυρά βασιλικά, των Ιωάννη Στ´ και Ε´ (8 Φεβρουαρίου 1347 – Απρίλιος 1353) και ένα αργυρό βασιλικόν του Ιωάννη Στ´ (Απρίλιος 1353 – Φεβρουάριος 1354).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ισοτιμία των βυζαντινών νομισμάτων μετά το 1304, που ήταν: 1 χρυσό υπέρπειρον = 12 αργυρά βασιλικά = 24 μισά βασιλικά = 96 τουρνέσια από κράμα = 384 τραχέα = 768 χάλκινα ασσάρια.
Ενδιαφέρουσα είναι η άποψη του Ν. Γεωργιάδη, ότι τα νομίσματα του Διδυμοτείχου δεν είναι της περιόδου των εμφυλίων πολέμων, αλλά περιόδου ειρήνης, ανάμεσα στην αποτυχημένη και την επιτυχημένη προσπάθεια του Ιωάννη Ε´ να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη.

Κείμενο του Θεόδωρου Κυρκούδη Βιβλιοθηκονόμου ΜΑ

 

Βιβλιογραφία

Bendall Simon (1996): «An enigmatic fourteen century coin». Numismatic Circulation 104 (96) : 39.
Bendall Simon (1997): «Two new silver vasilika of John V & VI, 1347-1352». Numismatic Circulation 105 (97) 154-5.
Bendall Simon (1998): «Another new silver vasilika of John V & VI, 1347-1352». Numismatic Circulation 106 (98), 102.
Γεωργιάδης Νικόλαος (2001): «Τα βυζαντινά νομισματοκοπεία της Θράκης, 11ος – 14ος αιώνες». Ξάνθη: Περί Θράκης τχ.1 σελ. 11 -23.
Γιαννόπουλος Φίλιππος (1989): Διδυμότειχο η ιστορία ενός βυζαντινού οχυρού. Αθήνα: Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα.
Γουρίδης Αθανάσιος (2006): Διδυμότειχο, μια άγνωστη πρωτεύουσα. Κομοτηνή Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ροδόπης Έβρου.
Λιάντα Ελένη (2011): «Η νομισματική μαρτυρία από τη Θράκη κατά την Παλαιολόγεια περίοδο (1261-1453)». Στον τόμο Θράκη Ιστορία, Τέχνη, Πολιτισμός. Αθήνα: Ελληνική Οικουμενική Γραμ­μή, σελ. 213-226.
Βαφείδης N. Αρχιμανδρίτης (1952): «Η αρχαιότης του Διδυμοτείχου αποδυκνυόμενη και εκ των νομισμάτων». Αθήνα: Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού τ.17 s. 296-298.
Ζήκος Νίκος (2000): «Η κυκλοφορία των παλαιολόγειων νομισμάτων στην ανατολική Μακεδονία και Θράκη μέσα από ανασκαφικά δεδομένα». Αθήνα: Οβολός τχ.4, σελ. 233-241.

https://kastropolites.com/to-nomismatokopeio-didymoteichou/