Τα τσιμεντένια "κολονάκια" στις κορυφές βουνών και λόφων. Τι είναι, ποιος τα κατασκεύασε και σε τι χρησιμεύουν.

Τι είναι, ποιος τα κατασκεύασε και σε τι χρησιμεύουν τα παράξενα τσιμεντένια "κολονάκια" που συναντάει κάθε επίδοξος ορειβάτης όταν κατακτά μια κορυφή, από τον Ψηλορείτη μέχρι τον Όλυμπο.

Σε αρκετές κορυφές των βουνών της Ελλάδος, υπάρχουν τσιμεντένια βάθρα, ύψους συνήθως από 1 έως 1.20 μέτρα, τα οποία συναντούν συχνά οι επίδοξοι ορειβάτες. Έχουν σχήμα είτε κυκλικό είτε  τετράγωνο και επάνω τους (αν δεν έχουν καταστραφεί ή βανδαλιστεί) υπάρχει μια μεταλλική πλακέτα. Οι κατασκευές αυτές ονομάζονται Τριγωνομετρικά Σημεία, τα έχει φτιάξει η Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού (Γ.Υ.Σ.) και η μεταλλική πλακέτα αναγράφει:

- το όνομα της υπηρεσίας (Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού), 

- τον τίτλο: ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΟΝ ΔΙΚΤΥΟΝ και 

- την χρονιά κατασκευής

Τα βάθρα αυτά βοηθούν στην υλοποίηση του εκάστοτε Ελληνικού Γεωδαιτικού Συστήματος Αναφοράς και είναι πολύ σημαντικά για Τοπογραφικές εργασίες δεδομένου ότι αποτελούν σημεία εξάρτησης και ελέγχου. Ονομάζονται τριγωνομετρικά σημεία διότι για να βρεθούν οι συντεταγμένες στους στον χώρο χρησιμοποιούνται μέθοδοι τριγωνομετρίας.

Ένα Τριγωνομετρικό Σημείο (βάθρο) εν ώρα Τοπογραφικών - Δορυφορικών μετρήσεων.

Αριστερά ολόκληρο το βάθρο, στην μέση η μεταλλική πλακέτα στην κορυφή του και 

δεξιά ο τρόπος τοποθέτησης του δορυφορικού οργάνου (GPS).

Η τοπογραφική αναγκαιότητα των βάθρων

Για όλες τις τοπογραφικές εργασίες απαιτούνται σταθερά σημεία πάνω στο έδαφος, που αποτελούν τη βάση αναφοράς τους. Λέγοντας τοπογραφικές εργασίες εννοούμε:

- Μελέτες Τοπογραφικές, Συγκοινωνιακές, Υδραυλικές

- Τριγωνισμοί - συνορθώσεις δικτύων

- Χαράξεις οριζοντιογραφικές - υψομετρικές

- Σταδιακές αποτυπώσεις χωματουργικών εργασιών

- Επιμετρήσεις - εμβαδομετρήσεις – ογκομετρήσεις

- Δίκτυα οριζοντιογραφικού και υψομετρικού ελέγχου

- Τοπογραφικές αποτυπώσεις οικοπέδων ή αγροτεμαχίων

- Έλεγχος αρτιότητας και οικοδομησιμότητας οικοπέδων ή αγροτεμαχίων

- Κατατμήσεις ιδιοκτησιών

- Οριοθετήσεις ιδιοκτησιών 

- Χάραξη ρυμοτομικών και οικοδομικών γραμμών

- Χάραξη τεχνικών έργων

- Αποτυπώσεις υφιστάμενων κατασκευών

- Μετρήσεις υψομέτρων

- Αποτυπώσεις μνημείων

- Βιομηχανικές αποτυπώσεις 

- Έλεγχος μικρομετακινήσεων

- Αρχιτεκτονικές, αρχαιολογικές αποτυπώσεις

Τα σημεία αυτά είναι μόνιμα τοποθετημένα στο έδαφος και σκοπός των μετρήσεων είναι να γίνουν γνωστές οι συντεταγμένες τους (Χ,Υ) ως προς ένα ορισμένο σύστημα αναφοράς, καθώς και το υψόμετρό τους επίσης ως προς μια ορισμένη επιφάνεια αναφοράς.

Σήμανση στο έδαφος, με ορειχάλκινη πλακέτα, 

ενός σημείου που θα χρησιμοποιηθεί ως αφετηρία μετρήσεων.

Τοποθέτηση του τοπογραφικού οργάνου στο σημείο αφετηρίας των μετρήσεων.

Όταν τα σημεία αυτά αποκτήσουν συντεταγμένες στο Κρατικό Σύστημα Αναφοράς και υψόμετρο ως προς τη Μέση Στάθμη της Θάλασσας (ΜΣΘ, όπως αυτή έχει προσδιορισθεί για τη χώρα), καλούνται Τριγωνομετρικά Σημεία. Στην συνέχεια κάνουμε μια μικρή παύση της ροής μας για να αναφέρουμε δυο λόγια όσον αφορά την υψομετρική αφετηρία που χρησιμοποιείται στην Ελλάδα. 

Η µέση στάθµη της θάλασσας (µ.σ.θ)

Η µέση στάθµη της θάλασσας (µ.σ.θ) µεταβάλλεται µε το χρόνο, περιοδικά, λόγω εποχιακών κυρίως µεταβολών της θερµοκρασίας της θάλασσας, της ατµοσφαιρικής πίεσης και άλλων µετεωρολογικών παραµέτρων (της τάξεως των 20cm στις ελληνικές θάλασσες), αλλά και µε συστηµατικό τρόπο, λόγω µικρών αλλά συνεχών µεταβολών της θερµοκρασίας, της τήξης των πάγων, καθώς και της µεταβολής των ωκεάνιων λεκανών, που οφείλεται σε γεωλογικές αιτίες. Εκτιµάται ότι τα τελευταία 20.000 χρόνια η στάθµη της θάλασσας ανέβηκε περίπου 100m, κυρίως λόγω της τήξης των παγετώνων, ενώ η σηµερινή ανύψωση, είναι της τάξης των 1-2 mm το χρόνο για τη Μεσόγειο.

Η µέση στάθµη της θάλασσας προσδιορίζεται µε τη βοήθεια παλιρροιογράφων, που καταγράφουν τη µεταβολή της στάθµης συναρτήσει του χρόνου σε εγκαταστάσεις κατά µήκος των ακτών, ενώ στους ωκεανούς µπορεί να προσδιοριστεί µόνο µε τη βοήθεια τεχνητών δορυφόρων, οι οποίοι από γνωστές θέσεις µετρούν την απόστασή τους από τη επιφάνεια της θάλασσας µε χρήση ειδικών συσκευών ραντάρ. Σήµερα η µ.σ.θ., µπορεί να προσδιοριστεί µε χρήση τεχνητών δορυφόρων σε όλους τους ωκεανούς µε ακρίβεια cm. 

Η πιο απλή μορφή παλιρροιογράφου.

Για να αποκτήσουν τα σημεία αυτά συντεταγμένες στο Κρατικό Σύστημα Αναφοράς και υψόμετρο ως προς τη Μέση Στάθμη της Θάλασσας χρειάζεται να γίνουν κάποιες μετρήσεις με τοπογραφικά όργανα μεταξύ αυτών των σημείων και των σημείων που ορίζουν το Σύστημα Αναφοράς (σημεία εξάρτησης).

Τοποθέτηση τοπογραφικού οργάνου δορυφορικών μετρήσεων

στο σημείο εξάρτησης  των μετρήσεων.

Τοποθέτηση τοπογραφικού οργάνου οπτικών μετρήσεων

στο σημείο εξάρτησης  των μετρήσεων.

Σκόπευση από το σημείο εξάρτησης στο σημείο αναφοράς με την χρήση 

τοπογραφικού οργάνου οπτικών μετρήσεων.

Τα σημεία αυτά λοιπόν, που ορίζουν το Σύστημα Αναφοράς καλούνται και αυτά Τριγωνομετρικά Σημεία. Είναι τοποθετημένα κυρίως σε κορυφές βουνών ή λόφων, φάρους, τρούλους ή κωδωνοστάσια εκκλησιών κλπ. Σε θέσεις δηλαδή τέτοιες ώστε να είναι ορατά από πολύ μεγάλες αποστάσεις. Τα σημεία αυτά στο σύνολο τους αποτελούν το Τριγωνομετρικό Δίκτυο της χώρας. 

Ίσως το πιο γνωστό κολονάκι (κατασκευασμένο από τον Ε.Ο.Σ.), που παρ'όλα αυτά δεν αποτελεί Τριγωνομετρικό Σημείο (βάθρο) της Γ.Υ.Σ., αυτό στην κορυφή του Ολύμπου, στα 2.918 μ. υψόμετρο. (φωτογραφία: πηγή)

Αρκετά Τριγωνομετρικά Σημεία είναι τοποθετημένα σε υδατόπυργους, δεδομένου ότι σε μεγάλες πεδιάδες η ορατότητα από την κορυφή είναι αρκετά ικανοποιητική. Η ανάβαση σε έναν τέτοιο υδατόπυργο κρύβει περιπέτεια αλλά και κινδύνους.

Τα σημεία αυτά που αποτελούν το Τριγωνομετρικό Δίκτυο της χώρας τοποθετούνται μόνιμα στο έδαφος και η διαδικασία τοποθέτησής τους ονομάζεται σήμανση των σημείων. Η κατασκευή του βάθρου και η υπερύψωση του σημείου στο ύψος του βάθρου ονομάζεται επισήμανση και έχει ως σκοπό τα σημεία αυτά, να είναι ορατά από πολύ μακριά. Τα βάθρα είναι από σκυρόδεμα, ύψους περίπου 1.00 - 1.20 μ. και διαμέτρου περίπου 0.40 μ. και είναι συνήθως είτε κυκλικά είτε τετράγωνα.

Κλασικό κυκλικό βάθρο της Γ.Υ.Σ. (Σημείο Τριγωνομετρικού Δικτύου της χώρας)

Κλασικό τετράγωνο βάθρο της Γ.Υ.Σ. (Σημείο Τριγωνομετρικού Δικτύου της χώρας)

Η ίδρυση των δικτύων αναφοράς σε εθνική κλίµακα είναι ευθύνη των αρµοδίων κρατικών φορέων. Στην Ελλάδα υπάρχει Κρατικό Γεωδαιτικό ∆ίκτυο, µε χιλιάδες τριγωνοµετρικά σηµεία που οι συντεταγµένες τους εκφράζονται στο «Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστηµα Αναφοράς 87» (ΕΓΣΑ 87). Υπάρχει όµως και πολύ µεγάλος αριθµός µικρών ανεξάρτητων τριγωνοµετρικών δικτύων, τα οποία ιδρύονται για ειδικούς σκοπούς.

Για την εύρεση των συντεταγμένων των σημείων των βάθρων χρησιμοποιούνται μέθοδοι τριγωνομετρίας, για αυτό και τα σημεία αυτά αποκαλούνται Τριγωνομετρικά.

Η κρατική υπηρεσία που έχει αναλάβει την φροντίδα για την ίδρυση, συντήρηση, μέτρηση και υπολογισμό των συντεταγμένων και των υψομέτρων του εθνικού τριγωνομετρικού δικτύου της χώρας ήταν και είναι η Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού (Γ.Υ.Σ.). Από την Γ.Υ.Σ. παρέχεται και κάθε πληροφορία για τις συντεταγμένες και τα υψόμετρα των τριγωνομετρικών σημείων και για τα υψόμετρα των υψομετρικών αφετηριών του υψομετρικού δικτύου της χώρας, που είναι χρήσιμοι σε πολλές μελέτες, κλπ. όπως αναφέραμε.

Παράξενα και περίεργα 

Σχεδόν το σύνολο των βάθρων της Γ.Υ.Σ. κατασκευάστηκε σε αφύλακτους δημόσιους χώρους. Την εποχή που χτίστηκαν τα βάθρα αυτά, οι περισσότερες περιοχές όπου επιλέχτηκαν να κατασκευαστούν, ήταν ακατοίκητες η αρκετά έρημες. Με την πάροδο του χρόνου όμως  η επέκταση των πόλεων, η αύξηση και επέκταση των ιδιόκτητων εκτάσεων, η αυθαίρετη δόμηση και η ανεξέλεκτη εκμετάλλευση δημόσιων γαιών οδήγησαν πολλά βάθρα είτε στην καταστροφή είτε στην γειτνίαση τους σήμερα δίπλα η ακόμα και μέσα σε κτίρια, σε κεραίες, σε περιφραγμένους χώρους κ.α.

 Βάθρο Γ.Υ.Σ. σε κορυφή λόφου όπου μετέπειτα κτίστηκε εκκλησάκι δίπλα του.

 Βάθρο Γ.Υ.Σ. σε κορυφή λόφου όπου μετέπειτα κατασκευάστηκε κεραία δίπλα του.

  Βάθρο Γ.Υ.Σ. σε κορυφή βουνού όπου έχει καταστραφεί.

(πηγή φωτογραφίας)

Βάθρο Γ.Υ.Σ. σε κορυφή λόφου όπου μετέπειτα χτίστηκε στάνη ακριβώς δίπλα του.

(πηγή φωτογραφίας)

Βάθρο Γ.Υ.Σ. σε πεδιάδα με πλημμυρικά φαινόμενα.

(πηγή φωτογραφίας)

Βάθρο Γ.Υ.Σ. σε λόφο όπου η βλάστηση αναπτύχθηκε ραγδαία.

Προτρέπουμε λοιπόν κάθε επίδοξο ορειβάτη, εξερευνητή, απλό πολίτη και συνάδελφο Τοπογράφο, να σέβεται αυτά τα βαθράκια γιατί ο κόπος κατασκευής και μέτρησης τους αλλά και η αξία τους είναι εξαιρετικά μεγάλη, τόσο σε οικονομικό όσο και σε τεχνικό επίπεδο. 

Όποιος έχει την διάθεση να μοιραστεί πληροφορίες σχετικά με την πρόσβαση και την κατάσταση των βάθρων αυτών υπάρχει και σχετική ιστοσελίδα: 

_________________________________________________________________________________

Κείμενο - Έρευνα:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πηγές:

Ιστοσελίδες

1. http://www.geo.auth.gr/courses/gge/gge322y/chapter062.html

2. http://www.hepos.gr/hepos/HEPOS_pub_2014a_gr.pdf

3. http://ecourses.dbnet.ntua.gr/fsr/15870/Eisagvgi%20sthn%20Gevdaisia.pdf