Το αηδόνι Πρόκνη,το χελιδόνι Φιλομήλα και ο τσαλαπετεινός Τηρέας

Ο βασιλιάς της Αττικής, Πανδίων, είχε δύο πανέμορφες κόρες, την Πρόκνη και τη Φιλομήλα. Όπως και πολλές άλλες κοπέλες της εποχής, η Πρόκνη, παρά τη θέλησή της, δόθηκε ως νύφη στον βασιλιά της Θράκης, Τηρέα, που είχε βοηθήσει τον πατέρα της σε μια μάχη εναντίον των Θηβαίων. Σύμφωνα με τη μυθολογία η Πρόκνη υπάκουσε τον πατέρα της και παντρεύτηκε τον Τηρέα, με τον οποίο απέκτησε κι ένα γιο, τον Ίτυ. Ένας χρησμός προμήνυε ότι τον Ίτυς θα σκότωνε κάποιος συγγενής του και ο βασιλιάς τρομοκρατήθηκε τόσο, που εκτέλεσε τον ίδιο του τον αδερφό για να δώσει τέλος στην αγωνία του.


Το ενδιαφέρον του Τηρέα όμως δεν άργησε να στραφεί προς την πανέμορφη αδελφή της γυναίκας του, τη Φιλομήλα. Την ήθελε απεγνωσμένα και κατέστρωσε ολόκληρο σχέδιο για να την κάνει δική του. Φυλάκισε την Πρόκνη σε ένα δωμάτιο στο παλάτι του, έτσι ώστε να μην τη βλέπει και να μην την ακούει κανείς. Έχοντας απομακρύνει τη σύζυγό του, κάλεσε τη Φιλομήλα στο παλάτι.

Ο βιασμός της Φιλομήλας και η φρικτή εκδίκηση 

Ο Τηρέας όμως την πρόλαβε στο δρόμο, πριν ακόμα φτάσει και της αποκάλυψε τον έρωτά του. Η Φιλομήλα δεν ανταποκρίθηκε στην αγάπη του και τρομαγμένη, άρχισε να τρέχει μακριά του. Ο βασιλιάς την έπιασε, τη βίασε και για να μη μπορεί η Φιλομήλα να πει σε κανέναν τι της συνέβη, της έκοψε τη γλώσσα.

Όμως, η Φιλομήλα κατάφερε να αποκαλύψει το μαρτύριό της στην αδελφή της μέσω ενός υφαντού, στο οποίο εξιστορούνταν ο βιασμός της απ’ τον Τηρέα. Η Πρόκνη ορκίστηκε ότι θα έπαιρνε εκδίκηση και βρήκε τον πιο φρικτό τρόπο. Σκότωσε τον μικρό της γιο, μαγείρεψε τη σάρκα του και τη σέρβιρε στον Τηρέα για να φάει. Ο βασιλιάς, ανυποψίαστος, άρχισε να τρώει τον ίδιο του τον γιο. Όταν κατάλαβε τι είχε συμβεί, κόντεψε να τρελαθεί και άρχισε να κυνηγάει την Πρόκνη και την αδελφή της. Τις πρόφτασε στη Δαυλία της Φωκίδας και πριν προλάβει να της πιάσει οι δύο αδελφές ζήτησαν την βοήθεια των θεών.

Οι Θεοί που παρακολουθούσαν αποφάσισαν να δώσουν ένα τέλος στην οικογενειακή τραγωδία, μεταμορφώνοντας τους σε πτηνά. Έτσι η Πρόκνη έγινε αηδόνι, η Φιλομήλα χελιδόνι και ο Τηρέας τσαλαπετεινός.

Το αηδόνι Πρόκνη θρηνεί και κελαηδά για τον χαμένο Ίτυ, το χελιδόνι Φιλομήλα δεν μπορεί να κελαηδήσει, αλλά μόνο τιτιβίζει και περιπλανάται χωρίς ποτέ να βρίσκει ησυχία, ενώ τσαλαπετεινός Τηρέας συνεχώς κράζει με αγωνία ρωτώντας «πού, πού» για το παιδί του.

Το άγαλμα της Πρόκνης ήταν έργο του γλύπτη Αλκαμένη, μαθητή του Φειδία και κατασκευάστηκε το 430 π.Χ. Ήταν ένα από τα αφιερώματα στον λόφο της Ακρόπολης και σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο της Ακρόπολης.