Σύμφωνα με τη διαδεδομένη αντίληψη, η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε στην
Οδησσό το 1814 από τρεις εμπόρους, τον Νικόλαο Σκουφά, τον Αθανάσιο
Τσακάλωφ και τον Εμμανουήλ Ξάνθο. Η νεότερη ιστορική έρευνα προσεγγίζει
κριτικά τις πληροφορίες για τον χρόνο ίδρυσης της Εταιρείας ενώ καίριος
ήταν ο ρόλος τουλάχιστον ενός ακόμη προσώπου, του Παναγιώτη
Αναγνωστόπουλου. Γεγονός παραμένει ότι κανένας από τους «ιδρυτές» της
δεν ήταν ιδιαίτερα πλούσιος ή ιδιαίτερα επιφανής, με τη στενή σημασία
του όρου.
Στόχος της μυστικής αυτής εταιρείας ήταν η
συνεργασία και η ανάληψη πρωτοβουλιών για την ανατροπή της οθωμανικής
κυριαρχίας και την απελευθέρωση των Ελλήνων και ευρύτερα των
χριστιανικών πληθυσμών της Αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα στη Βαλκανική
χερσόνησο. Οι πρωτεργάτες της βάσισαν το μοντέλο οργάνωσής της στις
μυστικές οργανώσεις της εποχής. Λέσχες και εταιρείες με πνευματικό ή
εκπαιδευτικό χαρακτήρα, στο πλαίσιο των οποίων καλλιεργούνταν οι εθνικές
ιδέες των Ελλήνων, προϋπήρχαν. Η Φιλική Εταιρεία ωστόσο αποτελούσε μια
μυστική, επαναστατική οργάνωση. Ο μυστικός χαρακτήρας της εξηγεί εν
μέρει τον περιορισμένο και αμφίσημο χαρακτήρα των τεκμηρίων που άφησε
πίσω της.