Μεγάλος μετεωρίτης σε προϊστορικό οικισμό της Θεσσαλίας 10.000π.χ.

Οι λίμνες Ζερέλια ή Ζηρέλια είναι δύο λίμνες κυκλικού σχήματος, που βρίσκονται 4 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης του Αλμυρού και 2,5 χλμ από το Δ.Δ. Ευξεινούπολης, σε υψόμετρο 130 μέτρων από τη θάλασσα, στους βόρειους πρόποδες της Όθρυος. Ανατολικά της μεγάλης λίμνης υπάρχει μικρός γήλοφος (μαγούλα) με προϊστορικό οικισμό ο οποίος κατοικήθηκε για πρώτη φορά κατά τις αρχές της της Μέσης Νεολιθικής (5.800-5.300 πΧ.) και συνέχισε να κατοικείται κατά την Εποχή του Χαλκού και τα ιστορικά χρόνια. Η ιδιαιτερότητα των λιμνών αυτών οφείλεται στη μετεωριτική τους προέλευση και στο αρχαιολογικό ενδιαφέρον του χώρου.  Η απόσταση μεταξύ των δύο λιμνών είναι περίπου 250 μ. Η μεγαλύτερη λίμνη έχει διάμετρο 250 μ. και βάθος περίπου 8 μ., ενώ η μικρότερη έχει διάμετρο 150 μ. και βάθος περίπου 6 μ.

 Ο πυθμένας τους έχει σχήμα πιάτου. Πρόκειται για δίδυμους κρατήρες που δημιουργήθηκαν από σύγκρουση μετεωρίτη με τη Γη. Η πρόσκρουση έλαβε χώρα κατά την εποχή του Ολόκαινου πριν από 12.500 με 8.000 χρόνια και το πιθανό μέγεθος των θραυσμάτων που προσέκρουσαν εκτιμάται ότι κυμαίνεται από 10 έως 30μ. . Το φαινόμενο αυτό είναι μοναδικό στην Ελλάδα. Σε ολόκληρη την Ευρώπη οι αντίστοιχες περιπτώσεις-θέσεις δεν ξεπερνούν τις 40 και σε ολόκληρο τον πλανήτη τις 178. Οι λίμνες αρχικά θεωρούνταν πως είναι καρστικές δολίνες ή πως έχουν ηφαιστειογενή προέλευση. Όμως, τον Δεκέμβριο του 2010, οι ερευνητές Ευάγγελος Λάγιος και Dietrich Volker J. βρήκαν εκεί μερικώς τετηγμένο ζιρκόνιο, για την τήξη του οποίου απαιτούνται θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 1.400 – 1.800 °C. Επειδή όμως τόσο υψηλές θερμοκρασίες δεν απαντώνται σε διαδικασίες μαγματισμού ή σε φαινόμενα μεταμόρφωσης στο γήινο φλοιό και τον ανώτερο μανδύα, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα πως πρόκειται για κρατήρες που δημιουργήθηκαν από πρόσκρουση μετεωρίτη. Επιστήμονες ανακάλυψαν ότι οι δίδυμες λίμνες κοντά στον Αλμυρό -που μέχρι πρότινος πιστευόταν ότι προήλθαν από ηφαιστειακή έκρηξη- αποτελούν τελικά τα ίχνη που άφησε ένας μετεωρίτης προσκρούοντας στην ελληνική γη πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Στο εντυπωσιακό εύρημα ότι η ελληνική γη φιλοξενεί εμφανή ίχνη από μετεωρίτη που προσέκρουσε στο έδαφός της πριν από περίπου 10.000 χρόνια οδηγήθηκαν οι επιστήμονες.

 Πρόκειται για δίδυμους κρατήρες, δύο λίμνες της Θεσσαλίας, οι οποίες μέχρι πρότινος θεωρούνταν ότι προέκυψαν από ηφαιστειακή έκρηξη. Το λιωμένο ζιρκόνιο που βρέθηκε στην περιοχή ήταν το κλειδί για την αποκάλυψη, αφού το εν λόγω μέταλλο τήκεται σε θερμοκρασίες πολύ υψηλότερες από αυτές που αναπτύσσονται στο ηφαιστειακό μάγμα. Είναι η πρώτη φορά που στην Ελλάδα εντοπίζονται κρατήρες που σχηματίστηκαν από την πρόσπτωση μετεωριτών, ενώ όπως υπολογίζεται, οι συγκεκριμένοι είχαν μέγεθος μέχρι και 30 μέτρα... Οπως εκτιμούν οι ειδικοί, πρόκειται για μια σπουδαία ανακάλυψη, δεδομένου ότι σε ολόκληρη την Ευρώπη οι αντίστοιχες θέσεις δεν φτάνουν τις 40 σε αριθμό. Οι ερευνητές Ευάγγελος Λάγιος -καθηγητής Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών- και Dietrich Volker -καθηγητής στο Ινστιτούτο Ορυκτολογίας και Πετρογραφίας του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης- είναι οι άνθρωποι που ξετύλιξαν το νήμα της σαγηνευτικής αυτής ιστορίας.

 Οπως εξηγούν στο «Εθνος», παλαιότερα κυριαρχούσε η αντίληψη ότι οι λίμνες αυτές ήταν ηφαιστειογενούς προέλευσης. Επειτα από μια πιο εμπεριστατωμένη μελέτη που περιελάμβανε γεωφυσικές έρευνες και εργαστηριακή ανάλυση δειγμάτων προέκυψε ότι οι εν λόγω λίμνες δεν προέρχονται από την έκρηξη ηφαιστείου, αλλά είναι κρατήρες που δημιουργήθηκαν από την πρόσκρουση μετεωρίτη στη Γη. Η πρόσκρουση αποδίδεται χρονολογικά στην εποχή του Ολόκαινου και συγκεκριμένα εκτιμάται ότι έλαβε χώρα πριν από 12.500 έως 8.000 χρόνια. Οι λίμνες βρίσκονται σε μια αγροτική περιοχή νοτιοδυτικά του Αλμυρού και έχουν κυκλικό σχήμα. Η μικρότερη έχει διάμετρο 150 μέτρων και βάθος 6 μέτρων, ενώ η μεγαλύτερη έχει διάμετρο 250 μέτρων και βάθος περίπου 8. Απέχουν περίπου 250 μέτρα η μία από την άλλη, σε μια περιοχή που φιλοξενούσε τον προϊστορικό οικισμό Μαγούλα - Ζερέλια, που κατοικούνταν από τη Μέση Νεολιθική Περίοδο μέχρι την Εποχή του Χαλκού. Από τις διαστάσεις των κρατήρων εκτιμάται ότι το μέγεθος των μετεωριτικών θραυσμάτων θα πρέπει να κυμαινόταν από 10 έως 30 μέτρα. Το μυστικό αποκαλύφθηκε, όπως εξηγεί ο κ. Λάγιος, από την εργαστηριακή μαρτυρία εύρεσης μερικώς τετηγμένου ζιρκονίου στα συλλεχθέντα πετρολογικά δείγματα. 

«Για την τήξη του ζιρκονίου απαιτούνται θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 1400?1800 °C, οι οποίες όμως δεν απαντώνται σε διαδικασίες μαγματισμού και φαινόμενα μεταμόρφωσης στον γήινο φλοιό και τον ανώτερο μανδύα», λέει. «Λεπτομερειακές πετρολογικές και ορυκτολογικές εργαστηριακές έρευνες ικανού αριθμού δειγμάτων διαφορετικών διαστάσεων και άλλων πετρωμάτων ενίσχυσαν την υπόθεση. Μετά την ορυκτολογική έρευνα, οι γεωφυσικές διασκοπήσεις επιβεβαίωσαν ότι η εικόνα του εδάφους είναι απολύτως συμβατή με την άποψη περί πρόσκρουσης μετεωριτικών θραυσμάτων», προσθέτει. Το επόμενο στάδιο της έρευνας, σύμφωνα με τον κ. Λάγιο, περιλαμβάνει τη λήψη δειγμάτων από το εσωτερικό των λιμνών, με σκοπό την ανεύρεση υπολειμμάτων από τον μετεωρίτη που έπεσε στη γη της Μαγνησίας πριν από χιλιάδες χρόνια...

 Η γεωφυσική και ορυκτολογική μελέτη των δίδυμων κρατήρων της Θεσσαλίας υποστηρίχθηκε οικονομικά από το Κοινωφελές Ιδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση, στο πλαίσιο σχετικού προγράμματος που εκπονείται τα τέσσερα τελευταία χρόνια. Στόχος του είναι η προώθηση των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, των θετικών επιστημών και των επιστημών ζωής. Συνολικά μέχρι σήμερα έχουν χρηματοδοτηθεί 65 μελέτες περίπου 300 ερευνητών, που προκρίθηκαν μεταξύ 2.650 προτάσεων. Η δραστηριότητα του Ιδρύματος για την ενίσχυση της ερευνητικής δραστηριότητας στην Ελλάδα προσανατολίζεται κυρίως στις νεότερες ηλικιακά ομάδες και στα επιστημονικά πεδία που έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε πηγές χρηματοδότησης, ενώ το ψηφιδωτό των επιστημονικών μελετών εμπλουτίζεται εντυπωσιακά χρόνο με τον χρόνο. γήλοφος Μαγούλα Ζερέλια έχει ανασκαφεί στις αρχές του 20ού αιώνα από τον Ολλανδό C. W. Vollgraff, ο οπoίος μάταια αναζήτησε εκεί τον ναό της Ιτωνίδος Αθηνάς. Λίγο αργότερα οι Βρεταννοί αρχαιολόγοι A. J. B. Wace και M. S. Thompson ανέσκαψαν συστηματικά την τοποθεσία και χρονολόγησαν τον οικισμό (αναγνωρίστηκαν οκτώ αρχαιολογικά στρώματα), βρίσκοντας ίχνη κατοίκησης μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ. Το 1992, η Ολλανδική Αρχαιολογική Σχολή υπό τον καθηγητή Η. Reinder Reinders, διεξήγαγε επιφανειακή έρευνα κατά την οποία εντοπίστηκαν κεραμικά θραύσματα της εποχής του Χαλκού, καθώς και λίγα βυζαντινά του 12ου αι. μ.Χ. Τελικά, η έρευνα αυτή επιβεβαίωσε τα συμπεράσματα των Wace, Thompson και Volgraff. Το 2005, ξεκίνησε συστηματική έρευνα, από το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και τη ΙΓ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Κατά τον πρώτο χρόνο της έρευνας έρευνας αυτής, βρέθηκαν ίχνη από πασσαλότρυπες και πήλινο δάπεδο, στοιχεία που συνηγορούν στην ύπαρξη πασσαλόπηκτης οικίας της πρώιμης Εποχής του Χαλκού. Στη συνέχεια, βρέθηκε πως μεγάλο μέρος του όγκου του γήλοφου σχηματίστηκε από την έντονη οικιστική δραστηριότητα της Εποχής του Χαλκού, με συνεχή επισκευή και ανακατασκευή κτισμάτων από πηλό και ξύλινους πασσάλους. Επίσης εντοπίστηκε λάκκος με ευρήματα όλων των περιόδων, με νεότερο από αυτά ένα αργυρό νόμισμα των Φωκέων, των αρχών του 5ου αι. π.Χ. Γενικά, τα ευρήματα από τα Ζερέλια αποτελούνται από θραύσματα αγγείων, πήλινα σφονδύλια (αγνύθες), αιχμές βελών και εργαλεία από πυριτόλιθο. 

Η γενική εικόνα για τον οικισμό δείχνει καλά οργανωμένη αγροτική κοινότητα που εκμεταλλευόταν άριστα τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους. Σύμφωνα με παλαιά ιστορία που ανέφερε ο αρχαιολόγος Δημήτρη Θεοχάρη στον R. Reinders , «ο ναός της Αθηνάς Ιτωνίδος ευρίσκεται σε μία από τις δύο λίμνες, και γίνεται αντιληπτός μόνο όταν η στάθμη της λίμνης πέφτει πολύ χαμηλά». Όμως, ο ίδιος ο Reinders διαβεβαιώνει ότι, αν και η λίμνη ξεράθηκε προσωρινά, μετά τον σεισμό του 1980, δεν αναφάνηκαν αρχιτεκτονικά μέλη και συμφωνεί με τη διατυπωθείσα άποψη ότι είναι απίθανο αυτά να βρίσκονται θαμμένα στα ιζήματα του πυθμένα των λιμνών. Επίσης, 800 μ. δυτικότερα, βρίσκεται παλαιότερος προϊστορικός οικισμός (Αρχαιότερης και Μέσης Νεολιθικής), στη θέση Καρατζάνταγλι (σημ. Καστράκι). H σχέση του οικισμού Μαγούλα Ζερέλια με τις λίμνες και τον οικισμό στο Καραντζάνταγλι είναι σημαντική για την κατανόηση της προϊστορικής κατοίκησης στην περιοχή νότια και νοτιοδυτικά του Αλμυρού. Κατά την Τουρκοκρατία, πιθανολογείται πως στη Μαγούλα Ζερέλια βρισκόταν το τουρκικόχωριό Ικίζ Γκιολ (Δίδυμες Λίμνες).
Πηγή: https://el.m.wikipedia.org/wiki/Λίμνες_Ζερέλια
http://almyrosinfo.gr/