Σούλεμπουργκ, ο υπερασπιστής της Κέρκυρας

Ο σάξονας κόμης Ιωάννης Ματθίας φον Σούλεμπουργκ (Johann Matthias von der Schulenburg) γεννήθηκε στις 8 Αυγούστου 1661 στο Έμντεν (Emden) και εξελίχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους στρατιωτικούς ηγέτες της εποχής του. Απέκτησε πολυετή εμπειρία στα ευρωπαϊκά θέατρα στρατιωτικών επιχειρήσεων, λαμβάνοντας μέρος σε ορισμένα από τα σημαντικότερα πολεμικά γεγονότα των αρχών του 18ου αιώνα. Μεταξύ άλλων, υπηρέτησε στον σαξονικό στρατό κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Βορείου Πολέμου (1700-1721) για τον έλεγχο της Βαλτικής εναντίον του Καρόλου ΙΒ΄ της Σουηδίας (ενδεικτικά, μάχες Kliszów [1702] και Fraustadt [1706]), καθώς και στον Πόλεμο της Ισπανικής Διαδοχής (1701-1714) υπό τον Δούκα του Μάρλμπορο και τον πρίγκιπα Ευγένιο της Σαβοΐας (μάχες Oudenaarde [1708] και Malplaquet [1709]).


          Η δράση του κίνησε το ενδιαφέρον της Βενετίας, και τον Οκτώβριο του 1715 ανέλαβε υπηρεσία ως στρατάρχης των χερσαίων δυνάμεων της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας για τρία έτη. Ο διορισμός του ήρθε σε κρίσιμη χρονική στιγμή, καθώς από το 1714 η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε κηρύξει τον πόλεμο στη Βενετία, ενώ το 1715 οθωμανικά στρατεύματα κατέλαβαν την Πελοπόννησο και τα Κύθηρα, απειλώντας πλέον τις βενετικές κτήσεις του Ιονίου. Τον Δεκέμβριο του 1715, ο Σούλεμπουργκ έφθασε στη Βενετία, και τον Φεβρουάριο του 1716 μετέβη εσπευσμένα στην Κέρκυρα. Οι οχυρώσεις της πόλης ήταν παραμελημένες, και ο Σούλεμπουργκ φρόντισε να τις ενισχύσει με πασσαλώσεις, τάφρους και άλλα οχυρωματικά έργα, ενώ ζήτησε περισσότερους άνδρες και χρήματα, αίτημα στο οποίο οι βενετικές αρχές ανταποκρίθηκαν φορολογώντας εμπόρους και τεχνίτες και προσφέροντας προς πώληση τίτλους ευγενείας και διάφορα αξιώματα.

          Όταν στις 8 Ιουλίου 1716 τα οθωμανικά στρατεύματα άρχισαν να αποβιβάζονται στα Γουβιά και τον Ύψο, συγκεντρώθηκε σταδιακά στην Κέρκυρα ένας από τους μεγαλύτερους εχθρικούς στρατούς στην ιστορία του νησιού, περίπου 30.000 πεζοί και 3.000 έφιπποι. Από την άλλη πλευρά, η φρουρά της πόλης αριθμούσε μόλις 5.000 άνδρες (Bενετούς και αλλοδαπούς), τους οποίους ο Σούλεμπουργκ ενίσχυσε με 3.000 Κερκυραίους (Χριστιανούς και Εβραίους). Αυτήν την πολυεθνική ομάδα υπερασπιστών υπό την αποφασιστική διοίκηση του Σούλεμπουργκ, επικουρούσαν γυναίκες, ακόμα και ιερείς, αναδεικνύοντας τον κάπως ετερόκλητο χαρακτήρα της. Αρχικά, οι οθωμανικές δυνάμεις αποπειράθηκαν ανεπιτυχώς να καταλάβουν τους λόφους Αβράμη και Σωτήρα, ωστόσο δεύτερη έφοδός τους στέφθηκε από επιτυχία. Έχοντας καταλάβει τα υψώματα αυτά, καθώς και διάφορες άλλες θέσεις γύρω από την πόλη, οι Οθωμανοί ζήτησαν από τον Σούλεμπουργκ την παράδοσή της, λαμβάνοντας αρνητική απάντηση. Η κύρια προσπάθεια του οθωμανικού στρατεύματος στράφηκε στη συνέχεια κατά του Νέου Φρουρίου, επιχειρώντας πολλές εφόδους, τις οποίες στην πλειοψηφία τους αναχαίτιζαν οι υπερασπιστές.
          Η σθεναρή αντίσταση των υπερασπιστών της Κέρκυρας σε συνδυασμό με δύο απρόσμενα γεγονότα διέσωσαν τελικά το νησί, και δικαίωσαν την επιμονή και την ανυποχώρητη στάση του Σούλεμπουργκ παρά τον δυσμενή για τους Βενετούς συσχετισμό δυνάμεων. Στις 20 Αυγούστου ξέσπασε ισχυρή καταιγίδα που προξένησε μεγάλες υλικές ζημιές και απώλειες στους πολιορκητές· η θεομηνία αυτή μάλιστα αποδόθηκε σε θαυματουργική παρέμβαση του πολιούχου της Κέρκυρας αγίου Σπυρίδωνος (σε ανάμνηση της σωτηρίας του νησιού καθιερώθηκε η τέλεση ετήσιας λιτανείας του σκηνώματος του αγίου στις 11 Αυγούστου). Επιπλέον, στο οθωμανικό στρατόπεδο έφθασε η είδηση ότι στις 5 Αυγούστου ο αυστριακός στρατός υπό τον πρίγκιπα Ευγένιο της Σαβοΐας είχε συντρίψει τον οθωμανικό στο Πετροβαραντίν (Petrovaradin) της Σερβίας, γεγονός που απαιτούσε από οθωμανικής πλευράς την ενίσχυση του βαλκανικού μετώπου με όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις. Υπό αυτές τις εξελίξεις, το οθωμανικό στράτευμα έλυσε την πολιορκία και απέπλευσε στις 22 Αυγούστου (11 σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο).
          Ο Σούλεμπουργκ ήταν πλέον ήρωας και οι τιμές που του επιφύλαξαν οι Βενετοί ήταν όχι μόνο αντάξιες των υπηρεσιών του, αλλά και ενδεικτικές της σπουδαιότητας που απέδιδαν στην κτήση τους Κέρκυρα. Έλαβε ισόβια σύνταξη 5.000 βενετικών δουκάτων και πολύτιμο ξίφος, ενώ προς τιμήν του ανεγέρθηκε ανδριάντας, ο οποίος συνεχίζει να στέκεται στην είσοδο του Παλαιού Φρουρίου της Κέρκυρας. Είναι αξιοσημείωτο ότι η γερουσία της Γαληνοτάτης παρέκαμψε νόμο κατά τον οποίο απαγορευόταν η ανέγερση ανδριάντα εν ζωή προσώπου. Προς τιμήν του, επίσης, κόπηκαν αργυρά αναμνηστικά μετάλλια, ενώ μετά θάνατον ανεγέρθηκε μνημείο στον ναύσταθμο της Βενετίας. Τέλος, για τον εορτασμό της σημαντικής αυτής νίκης ανατέθηκε στον Antonio Vivaldi η σύνθεση του ορατορίου Juditha triumphans devicta Holofernis barbarie, στο οποίο η αλληγορία είναι προφανής· η εξόντωση του εισβολέα Ολοφέρνη, αρχιστρατήγου των Ασσυρίων, από την Ιουδήθ ταυτίζεται με τη νίκη της Βενετίας επί των Οθωμανών.
          Ο Σούλεμπουργκ δεν επαναπαύθηκε στις δάφνες του, αλλά μετά την επιτυχή υπεράσπιση της Κέρκυρας ανακατέλαβε το Βουθρωτό, καθώς και το νησί της Αγίας Μαύρας (Λευκάδα), ενώ σε συνεργασία με τον ναύαρχο Andrea Pisani κυρίευσε την Πρέβεζα και τη Βόνιτσα. Ο πόλεμος, που ήταν ο τελευταίος βενετοτουρκικός, έληξε το 1718 με τη συνθήκη του Πασσάροβιτς, ωστόσο η εξέλιξη αυτή δεν σήμανε την ολοκλήρωση της βενετικής σταδιοδρομίας του στρατάρχη, ο οποίος παρέμεινε στην υπηρεσία της Γαληνοτάτης μέχρι τον θάνατό του. Δεν έπαυσε, ωστόσο, να ανησυχεί για την ασφάλεια των βενετικών κτήσεων στο Ιόνιο και να τονίζει την ανάγκη ενίσχυσής τους, όπως προέβαλε σε έκθεσή του προς τον δόγη το 1718.
          Το ίδιο έτος ο Σούλεμπουργκ εγκαταστάθηκε στη Βενετία, στο Palazzo Loredan, όπου σταδιακά θα άρχιζε μια δεύτερη, εξίσου επιτυχημένη με εκείνη του στρατιωτικού ενασχόληση: του συλλέκτη έργων τέχνης και πάτρωνα. Γνωρίζουμε ότι άρχισε να διαμορφώνει τη συλλογή του όψιμα, το 1724, σε ηλικία 63 ετών, αλλά έως το 1739 είχε ξοδέψει τουλάχιστον 45.000 δουκάτα για περίπου 700 πίνακες ζωγραφικής. Το 1747, το έτος που απεβίωσε, τη συλλογή του αποτελούσαν 957 αντικείμενα τέχνης (κυρίως ιταλικά έργα του 16ου-18ου αιώνα και δευτερευόντως φλαμανδικά και ολλανδικά), εκ των οποίων τα τριάντα ήταν γλυπτά. Ως πάτρωνας ήταν εξίσου ενεργητικός· από τους ζωγράφους που σχετίζονταν μαζί του, ας αναφερθεί ενδεικτικά ότι χορηγούσε στον Νικόλαο Δοξαρά και τον Antonio Guardi μηνιαίους μισθούς, στον πρώτο την περίοδο περ. 1730-1738, και στον δεύτερο την περίοδο 1730-1736 (στη συνέχεια τον απασχολούσε μόνο με αναθέσεις).
          Ο Σούλεμπουργκ απεβίωσε στις 14 Μαρτίου 1747 στη Βερόνα. Σύμφωνα με τη διαθήκη του, μεταβίβασε την πολύτιμη συλλογή ζωγραφικής στον ανιψιό του Αδόλφο-Φρειδερίκο προκειμένου να φιλοξενηθεί σε μέγαρο στο Βερολίνο, αλλά η επιθυμία του δεν ικανοποιήθηκε και η συλλογή του διασκορπίσθηκε.

 

	Γεράσιμος Μέριανος
	Ιστορικός, Ερευνητής ΙΒΕ / ΕΙΕ

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Γ. Α. ΑΘΑΝΑΣΑΙΝΑΣ, Το ασέδιο των Κορυφών. Ήτοι περί της ενδόξου πολιορκίας της περιφήμου πόλεως Κερκύρας της υπό των Τούρκων γενομένης κατά το σωτήριον έτος 1716, Αθήνα 2001.
A. BINION, «From Schulenburg’s Gallery and Records», The Burlington Magazine 112/806 (Μάιος 1970), σσ. 297-303.
A. BINION, La galleria scomparsa del maresciallo von der Schulenburg. Un mecenate nella Venezia del Settecento, Milano 1990.
Α. Μ. ΙΔΡΩΜΕΝΟΣ, Συνοπτική ιστορία της Κερκύρας, Κέρκυρα 1895.
P. LAMPROS, Coins and Medals of the Ionian Islands, αγγλ. μτφρ. και επιμ. A. Barozzi, Chicago 1968.
K. M. SETTON, Venice, Austria, and the Turks in the Seventeenth Century, Philadelphia 1991.
Μ. ΘΕΟΤΟΚΗΣ, Επικρίσεις επί περιόδων τινών του συγγράμματος του κ. Παύλου Λάμπρου Νομίσματα και Μετάλλια της Επτανήσου Πολιτείας, Κέρκυρα 1885.
F. A. VON DER SCHULENBURG, Leben und Denkwürdigkeiten Johann Mathias Reichsgrafen von der Schulenburg, 2 τόμοι, Leipzig 1834.

http://www.kmi.gr/b2.htm