Γουλιέλμος Τέλλος

Στις 18 Νοεμβρίου του 1307 ο θρυλικός ελβετός πατριώτης Γουλιέλμος Τέλλος σημαδεύει με το τόξο του και από απόσταση 50 μέτρων πετυχαίνει το μήλο στο κεφάλι του γιου του, κερδίζοντας το στοίχημα που είχε βάλει με τον αυστριακό κατοχικό διοικητή Άλμπρεχτ Χέρμαν Γκέσλερ.

Ο Γουλιέλμος Τέλλος (στις τέσσερις γλώσσες της Ελβετίας: γερμανικά: Wilhelm Tell, γαλλικά: Guillaume Tell, Ιταλικά: Guglielmo Tell, ρομανσικά: Guglielm Tell) είναι ένας θρυλικός λαϊκός και εθνικός ήρωας της Ελβετίας. Ο θρύλος του καταγράφεται σε ένα ελβετικό χρονικό των τελών του 15ου αιώνα, και διηγείται περιστατικά που τοποθετούνται χρονικά στην περίοδο της ιδρύσεως της Παλαιάς Ελβετικής Συνομοσπονδίας, στις αρχές του 13ου αιώνα μ.Χ..
Σύμφωνα με τον θρύλο ο Τέλλος ήταν ένας εξαιρετικός σκοπευτής με τόξο-βαλλίστρα, ο οποίος σκότωσε τον τύραννο Άλμπρεχτ Γκέσλερ, έναν ηγεμόνα της Αυστρίας των Αψβούργων που είχε έδρα το Άλτντορφ της Ελβετίας, στο Καντόνι Ούρι.
Μαζί με τον Άρνολντ φον Βίνκελριντ, ο Γουλιέλμος Τέλλος είναι μια κεντρική μορφή του ελβετικού πατριωτισμού, όπως αυτός διαμορφώθηκε μετά τους πολέμους του Μεγάλου Ναπολέοντα.

Ο θρύλος

Τόξο-βαλλίστρα. Σχέδιο του Λεονάρντο ντα Βίντσι.

Υπάρχουν αρκετές παραλλαγές του θρύλου του Γουλιέλμου Τέλλου. Η δολοφονία του Γκέσλερ δεν αναφέρεται στο πατριωτικό τραγούδι Tellenlied, αλλά στη «Λευκή Βίβλο του Σάρνεν» και μεταγενέστερα. Ο θρύλος κατά τη διήγηση του Tschudi (περ. 1570) έχει ως εξής:
Ο Γουλιέλμος Τέλλος, ένας χωρικός από το Μπύργκλεν του καντονίου Ούρι, ήταν γνωστός ως εξαιρετικά καλός σκοπευτής με τόξο-βαλλίστρα. Στην εποχή του οι Αψβούργοι αυτοκράτορες της Αυστρίας προσπαθούσαν να κυριαρχήσουν στο Ούρι. Ο Άλμπρεχτ (ή Χέρμαν) Γκέσλερ (Gessler), ο νεοδιορισμένος Αυστριακός διοικητής του Άλτντορφ, έστησε ένα στύλο στην κεντρική πλατεία του χωριού, κρέμασε το καπέλο του στην κορυφή και απαιτούσε όλοι οι κάτοικοι να υποκλίνονται ενώπιον του καπέλου ως ένδειξη υποταγής. Ο Τέλλος πέρασε μπροστά στον στύλο χωρίς να υποκλιθεί και για τον λόγο αυτό συνελήφθη. Ο Γκέσλερ του υποσχέθηκε ότι θα του χάριζε την ελευθερία αν πετύχαινε με το βέλος του ένα μήλο τοποθετημένο πάνω στο κεφάλι του γιου του, του Βάλτερ, αλλιώς θα τον εκτελούσε μαζί με τον γιο του.

Το άλμα του Τέλλου (Tellensprung) από τη βάρκα των Αυστριακών στις πλαγιές του Άξεν. Σπουδή του Ernst Stückelberg (1879) για την τοιχογραφία στο «Παρεκκλήσιο του Τέλλου» (Tellskapelle), στην Ελβετία.

Στις 18 Νοεμβρίου 1307, κατά την παράδοση, ο Γουλιέλμος Τέλλος έκοψε στα δύο το μήλο πάνω στο κεφάλι του γιου του με ένα βέλος της βαλλίστρας του. Αλλά ο Γκέσλερ πρόσεξε ότι πριν τη βολή ο Τέλλος είχε βγάλει δύο βέλη από τη φαρέτρα του αντί ένα και μετά το κατόρθωμά του τον ρώτησε γιατί. Ο Τέλλος αποκρίθηκε πως, αν είχε σκοτώσει τον γιο του, θα χρησιμοποιούσε το δεύτερο βέλος για να σκοτώσει τον ίδιο τον Γκέσλερ. Ο Γκέσλερ εξαγριώθηκε και ξανασυνέλαβε τον Τέλλο. Τον μετέφερε στο πλοιάριό του δεμένο για να τον κλείσει στο κάστρο του στο Κύσναχτ. Στη Λίμνη της Λουκέρνης όμως ξέσπασε θύελλα και οι στρατιώτες φοβήθηκαν ότι το πλοιάριο θα ανατρεπόταν, οπότε έλυσαν τον Τέλλο και του ζήτησαν να καθίσει στο πηδάλιο. Ο Τέλλος εκμεταλλεύθηκε την ευκαιρία για να αποδράσει, πηδώντας από το σκάφος στο σημείο της ακτής που είναι και σήμερα γνωστό ως Tellsplatte (= «Το άλμα του Τέλλου»).
Ο Τέλλος περπάτησε μέχρι το Κύσναχτ και παραμόνευε: όταν ο Γκέσλερ έφθανε εκεί, ο Τέλλος τον σημάδεψε με τη βαλλίστρα του και τον σκότωσε καθώς αυτός περνούσε από μια στενωπό του δρόμου από το Ίμενζεε στο Κύσναχτ, σήμερα γνωστό ως Hohle Gasse.
Η ανυπόταχτη στάση του Γουλιέλμου Τέλλου άναψε τη σπίθα μιας εξέγερσης των ντόπιων ενάντια στους Αυστριακούς δυνάστες, στην οποία ο ίδιος έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο αγώνας οδήγησε τελικώς στον σχηματισμό της Ελβετικής Συνομοσπονδίας. Ο Τέλλος πολέμησε κατά των Αυστριακών και στη Μάχη του Μοργκάρτεν το 1315. Ο Tschudi επίσης αναφέρει ότι ο θάνατος του Τέλλου επήλθε το 1354, όταν σε μεγάλη πια ηλικία προσπάθησε να σώσει ένα παιδί που πνιγόταν στον ποταμό Σόχενμπαχ του Ούρι.

Οι πρώτες αναφορές (15ος αιώνας)

Der Apfelschuss. Τοιχογραφία του Ernst Stückelberg (1831–1903) στο «Παρεκκλήσιο του Τέλλου».

Η πρώτη αναφορά στον Γουλιέλμο Τέλλο εμφανίζεται στη λεγόμενη «Λευκή Βίβλο του Σάρνεν» (στα γερμανικά: Weisses Buch von Sarnen). Αυτή γράφτηκε το 1475 από έναν επαρχιακό γραφέα ονόματι Χανς Σράιμπερ.
Μια αφήγηση περίπου της ίδιας εποχής δίνεται στο τραγούδι Tellenlied ή Bundeslied, του οποίου το αρχαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο χρονολογείται στο 1501. Το τραγούδι ξεκινά με τον θρύλο του Τέλλου, τον οποίο παρουσιάζει ως τον γεννήτορα της Συνομοσπονδίας. Η αφήγηση περιλαμβάνει την τόξευση του μήλου και την απόδραση του Τέλλου, αλλά παραλείπει τη δολοφονία του Γκέσλερ. Οι στίχοι στη συνέχεια απαριθμούν τα καντόνια της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, ενώ η ωδή συμπληρώθηκε με «τρέχοντα γεγονότα» των Πολέμων της Βουργουνδίας και τελειώνει με τον θάνατο του Καρόλου της Βουργουνδίας το 1477.

Νεότερη εποχή

Χρονικά

Στις επόμενες δεκαετίες αναφορά στον Γουλιέλμο Τέλλο βρίσκεται στο Χρονικό της Ελβετικής Συνομοσπονδίας (στα γερμανικά: Kronika von der loblichen Eydtgenossenschaft) του Πέτερμαν `Εττερλιν (1507), το οποίο αποτελεί και την παλαιότερη τυπωμένη διήγηση του θρύλου. Μία αφήγηση των κατορθωμάτων του Τέλλου δίνεται και στο χρονικό του Μελχιόρ Ρους (Melchior Russ) από τη Λουκέρνη. Αυτό το βιβλίο χρονολογείται από τον συγγραφέα του στα 1482 και αποτελεί συμπίλημα παλαιότερων γραπτών πηγών.

Εικονογράφηση της σκηνής με το μήλο στο έργο Cosmographia του Σεμπάστιαν Μύνστερ (έκδοση του 1554).

Η εκδοχή του θρύλου από τον Tschudi στο μνημειώδες του Ελβετικό Χρονικό (Chronicon Helveticum, περ. 1570) έγινε το πρότυπο πάνω στο οποίο βασίστηκαν οι μεταγενέστεροι συγγραφείς που ασχολήθηκαν με τον Γουλιέλμο Τέλλο: ο Γιοχάνες φον Μύλερ στην Ιστορία της Ελβετικής Συνομοσπονδίας (Geschichte Schweizerischer Eidgenossenschaft, 1780), το θεατρικό έργο του Σίλερ Γουλιέλμος Τέλλος (1804), κ.ά..

Δημοφιλία

Η απόδοση λαϊκών τιμών στο πρόσωπο του Γουλιέλμου Τέλλου, ακόμα και εκδρομές στους τόπους των κατορθωμάτων του, μπορεί να διακριβωθεί ήδη από τις αρχές του 16ου αιώνα. Ο Χάινριχ Μπρένβαλντ εκείνη την περίοδο αναφέρει το «Παρεκκλήσιο του Τέλλου» (Tellskapelle) στον τόπο του άλματος του Τέλλου από το πλοιάριο. Ο Tschudi αναφέρει μία «ιερή καλύβη» (heilig hüslin) που χτίστηκε στον τόπο της δολοφονίας του Γκέσλερ. Η εκκλησία του Μπύργκλεν είχε μία καμπάνα αφιερωμένη στον Τέλλο από το 1581, ενώ ένα γειτονικό παρεκκλήσιο έχει μια τοιχογραφία του 1582 που παριστάνει τον θάνατο του Τέλλου στον ποταμό^.
Το παλαιότερο θεατρικό έργο για τον Τέλλο είναι το Tellspiel, του οποίου η πρώτη παράσταση έγινε πιθανώς τον χειμώνα του 1512 ή του 1513 στο `Αλτντορφ. Το παλαιότερο σωζόμενο θεατρικό έργο για τον Τέλλο είναι το Urner Tellspiel («Το έργο του Ούρι για τον Τέλλο»).

Οι Τρεις Τέλλοι

Οι «Τρεις Τέλλοι» (die Drei Tellen ή die Drei Telle) υπήρξαν συμβολικές μορφές του Ελβετικού Πολέμου των Χωρικών του 1653. Εξέφραζαν την ελπίδα του υπόδουλου πληθυσμού να επαναλάβει την επιτυχημένη εξέγερση κατά των Αψβούργων στις αρχές του 14ου αιώνα.
Μέχρι τον 18ο αιώνα οι Τρεις Τέλλοι είχαν συνδεθεί με ένα θρύλο παρόμοιο με αυτόν του Μαρμαρωμένου Βασιλιά: Υποτίθεται ότι κοιμούνταν για αιώνες σε μια σπηλιά στο βουνό Ρίγκι μέχρι που να έρθει η ώρα της νίκης. Η επιστροφή του Τέλλου σε δύσκολους καιρούς προλέγεται ήδη στο Tellenlied του 1653 και εκπληρωνόταν συμβολικά με την προσωποποίηση των Τριών Τέλλων από άνδρες που φορούσαν ρούχα της εποχής τους, οι οποίοι σε μία περίσταση πραγματοποίησαν και μία δολοφονία.
Κατά τον 16ο αιώνα ο θρύλος του Τέλλου και των Τριών Τέλλων συνδέθηκε στενά και τελικώς συνενώθηκε με τον θρύλο του «όρκου του Rütlischwur», που τον βρίσκουμε και στο δράμα του Σίλερ.
Οι πρώτοι που υποδύθηκαν τους Τρεις Τέλλους ήταν οι Hans Zemp, Kaspar Unternährer και Ueli Dahinden. Εμφανίσθηκαν σε αρκετές σημαντικές συνελεύσεις χωρικών κατά τον πόλεμο, συμβολίζοντας τη συνέχεια του αντιστασιακού κινήματος ανά τους αιώνες. Οι δύο τελευταίοι κατέφυγαν στις `Αλπεις του `Εντλεμπουχ πριν την άφιξη των στρατευμάτων του στρατηγού Zwyers, ενώ ο Zemp διέφυγε στην Αλσατία.
Μετά την κατάπνιξη της εξεγέρσεως του «Πολέμου των Χωρικών», οι χωρικοί ψήφισαν υπέρ μιας τυραννοκτονίας εμπνευσμένοι από τον θρύλο του Τέλλου: να σκότωναν τον δοτό δήμαρχο της Λουκέρνης Ούλριχ Ντούλικερ. Οι Dahinden και Unternährer επέστρεψαν στους ρόλους των Τέλλων μαζί με τον Χανς Στάντελμαν. Σε μία ενέδρα κατάφεραν να τραυματίσουν τον Ντούλικερ και να σκοτώσουν ένα μέλος της τοπικής βουλής, τον Κάσπαρ Στούντερ. Αυτή η απόπειρα δολοφονίας, σπάνια πράξη για την κουλτούρα της Ελβετίας, αναγνωρίσθηκε και χαιρετίσθηκε ευρύτατα ανάμεσα στον πληθυσμό της υπαίθρου, αλλά δεν στάθηκε αρκετή ώστε να ανάψει τη σπίθα μιας νέας εξέγερσης. Παρότι δεν είχε κάποιο άμεσο πολιτικό αποτέλεσμα, η συμβολική της αξία ήταν μεγάλη. Μετά την πράξη τους οι Τρεις Τέλλοι μπήκαν στην εκκλησία και παρακολούθησαν την ακολουθία φορώντας ακόμα τις στολές τους, χωρίς να ενοχληθούν. Οι Dahinden και Unternährer θα σκοτώνονταν τελικώς τον Οκτώβριο του 1653 από στρατεύματα της Λουκέρνης υπό τον συνταγματάρχη Αλφόνσο φον Ζόννενμπεργκ. Τον Ιούλιο του 1654 ο Zemp πρόδωσε τον διάδοχό του Στάντελμαν υπό τον όρο της παροχής αμνηστίας και ο Στάντελμαν εκτελέσθηκε στις 15 Ιουλίου 1654.
Οι Τρεις Τέλλοι εμφανίζονται σε μια κωμωδία του 1672 με συγγραφέα τον Γιόχαν Κάσπαρ Βάισενμπαχ. Η παραλλαγή των «κοιμώμενων ηρώων» δημοσιεύθηκε με τους Γερμανικούς Θρύλους (Deutsche Sagen) των Αδελφών Γκριμ το 1816 (no. 298).

Από το 1789 ως το 1945

Από τη Γαλλική Επανάσταση μέχρι τους Παγκόσμιους Πολέμους ο Τέλλος ανυψώθηκε σε σύμβολο εξέγερσης κατά της τυραννίας, τόσο στην Ελβετία όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Ο Γάλλος δραματουργός και ποιητής Αντουάν-Μαρίν Λεμιέρ έγραψε ένα έργο εμπνευσμένο από τον Τέλλο το 1766 και το ανέβασε το 1786. Η επιτυχία του συνέδεσε τη φήμη του Τέλλου ως αγωνιστή κατά της τυραννίας με την ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης.

Ο Γουλιέλμος Τέλλος και ο γιος του στην επίσημη σφραγίδα της Ελβετικής Δημοκρατίας το 1798

Ο ενθουσιασμός των Γάλλων επαναστατών με τον Τέλλο αντανακλάται στην Ελβετία με την ίδρυση της Ελβετικής Δημοκρατίας. Ο Τέλλος έγινε το έμβλημα αυτής της βραχύβιας δημοκρατίας με τη μορφή του να υπάρχει στην επίσημη σφραγίδα της. Αλλά και ένα πλοίο του γαλλικού πολεμικού ναυτικού ονομάσθηκε το 1795 «Γουλιέλμος Τέλλος» (Guillaume Tell, Γκιγιώμ Τελ), το οποίο καταλήφθηκε από το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό το 1800.
Ο Γκαίτε έμαθε για τον θρύλο στα ταξίδια του στην Ελβετία από το 1775 ως το 1795. Απέκτησε ένα αντίγραφο των χρονικών του Tschudi και σκέφθηκε να γράψει ένα σχετικό έργο, αλλά τελικά έδωσε την ιδέα στον φίλο του τον Σίλερ,΄που έγραψε το θεατρικό έργο Γουλιέλμος Τέλλος το 1803–04, το οποίο πρωτοανέβηκε στις 17 Μαρτίου 1804 στη Βαϊμάρη. Ο Τέλλος του Σίλερ είναι εμπνευσμένος από τα πολιτικά γεγονότα του τέλους του 18ου αιώνα, κυρίως τις επαναστάσεις στη Γαλλία και την Αμερική. Το έργο αυτό ανέβηκε για πρώτη φορά στο `Αλτντορφ το 2004.
Ο Ροσσίνι χρησιμοποίησε το έργο του Σίλερ ως βάση για την όπερα Γουλιέλμος Τέλλος (1829), της οποίας η εισαγωγή (ουβερτούρα) είναι ένα από τα γνωστότερα και περισσότερο χρησιμοποιούμενα μουσικά κομμάτια, πχ. σε ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές και σειρές.
Ο Τζον Γουίλκς Μπούθ, ο δολοφόνος του Αβραάμ Λίνκολν, είχε εμπνευσθεί από τον Γουλιέλμο Τέλλο: Στις 21 Απριλίου 1865, 7 ημέρες μετά τη δολοφονία του προέδρου, έγραψε στο ημερολόγιό του: «με όλους εναντίον μου, βρίσκομαι εδώ σε απόγνωση. Και γιατί; Γιατί έκανα αυτό για το οποίο ο Βρούτος τιμήθηκε και για το οποίο ο Τέλλος έγινε `Ηρωας. Και όμως εγώ, για το ότι σκότωσα ένα μεγαλύτερο τύραννο από όσους γνώρισαν ποτέ οι παραπάνω, θεωρούμαι ένας κοινός φονιάς.»
Μετά από εθνικό διαγωνισμό που κέρδισε ο Ρίχαρντ Κίσλινγκ, το `Αλτντορφ ανέγειρε το 1895 ένα μνημείο-ανδριάντα του Τέλλου. Ο Κίσλινγκ έχει αποδώσει τον ήρωα ως χωρικό-αγρότη και ορεσείβιο, με δυνατά χαρακτηριστικά και μυώδη μέλη. Το ισχυρό του χέρι αναπαύεται στοργικά στον ώμο του μικρού γιου του. Η αναπαράσταση αυτή παρουσιάζει μεγάλη αντίθεση με αυτή στη σφραγίδα της Ελβετικής Δημοκρατίας, όπου ο Τέλλος παριστάνεται ως μισθοφόρος (landsknecht), με σπαθί στη ζώνη του και καπέλο με φτερά, να σκύβει για να πιάσει τον γιο του, ο οποίος κρατά ακόμα το μήλο στο χέρι του (στο μνημείο του χωριού δεν φαίνεται πουθενά μήλο).
Η πρώτη κινηματογραφική ταινία για τον Γουλιέλμο Τέλλο γυρίστηκε από τον Γάλλο σκηνοθέτη Σαρλ Πατέ το 1900 — μόνο ένα μικρό απόσπασμά της σώζεται σήμερα.
Το νόμισμα των 5 ελβετικών φράγκων του 1922 έχει χαραγμένη την προτομή ενός ανώνυμου «βοσκού των βουνών», σχέδιο του Paul Burkard, αλλά εξαιτίας και της ομοιότητάς της με το άγαλμα του Κίσλινγκ, παρά το γεγονός ότι δεν φέρει γενειάδα, αμέσως ταυτίσθηκε ευρύτατα από τον ελβετικό λαό ως ο Γουλιέλμος Τέλλος.
Ο Αδόλφος Χίτλερ ήταν ενθουσιώδης σχετικά με το έργο του Σίλερ: το αναφέρει στο βιβλίο του Mein Kampf και ενέκρινε μια γερμανοελβετική συμπαραγωγή του στην οποία μάλιστα η ερωμένη του Γκαίρινγκ, η Emmy Sonnemann, έπαιξε τον ρόλο της συζύγου του Τέλλου. Αλλά στις 3 Ιουνίου 1941 ο Χίτλερ απαγόρευσε το θεατρικό αυτό έργο. Ο λόγος για την απαγόρευση παραμένει άγνωστος, αλλά ίσως να σχετίζεται με την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του το 1938 από τον 22χρονο Ελβετό Μωρίς Μπαβώ (που χαρακτηρίσθηκε μεταπολεμικά «ένας νέος Γουλιέλμος Τέλλος» από τον Rolf Hochhuth), ή με τον ανατρεπτικό χαρακτήρα του έργου.
Ο Σαλβαδόρ Νταλί ζωγράφισε Τα γερατειά του Γουλιέλμου Τέλλου και το Γουλιέλμος Τέλλος και Γκραντίβα (1931), καθώς και Το αίνιγμα του Γουλιέλμου Τέλλου το 1933.
Ο Σαρλώ παρώδησε τον Τέλλο στην ταινία του Το τσίρκο.

Μετά το 1945

Ο Ελβετός θεατρικός συγγραφέας και πεζογράφος Μαξ Φρις στο Ο Γουλιέλμος Τέλλος για σχολεία αποδομεί τον θρύλο, παρουσιάζοντας τον Γκέσλερ ως ένα καλοπροαίρετο διοικητή που υποφέρει από το ότι τοποθετήθηκε σε μια βαρβαρική γωνιά της αυτοκρατορίας, ενώ ο Τέλλος είναι ένας χαζός που σπρώχνεται στα κατορθώματά του από μια σειρά παρεξηγήσεων.
Ο Ισπανός θεατρικός συγγραφέας Αλφόνσο Σάστρε ξαναδούλεψε τον θρύλο το 1955 στο Guillermo Tell tiene los ojos tristes (= «Ο Γουλιέλμος Τέλλος έχει θλιμμένα μάτια»), το οποίο ανέβηκε μόνο μετά την πτώση του καθεστώτος του Φράνκο στην Ισπανία.
Ο Γουλιέλμος Τέλλος συνεχίζει να ζει ως ήρωας στη λαϊκή κουλτούρα. Αποτελεί ακόμα μια ισχυρή μορφή παραδείγματος και σύμφωνα με μια δημοσκόπηση του 2004 το 60% των Ελβετών πιστεύουν ότι υπήρξε στην πραγματικότητα.

Υπήρξε στην πραγματικότητα ο Γουλιέλμος Τέλλος;

Ο François Guillimann, ένας Ελβετός πολιτικός από το Φρίμπουργκ και αργότερα ιστορικός και σύμβουλος του Αυτοκράτορα των Αψβούργων Ροδόλφου Β΄, έγραψε στον Ελβετό συγγραφέα και ιστοριοδίφη Μελχιόρ Γκόλνταστ το έτος 1607: «Ακολούθησα τη λαϊκή πίστη αναφέροντας ορισμένες λεπτομέρειες στο Ελβετικές αρχαιότητες (εκδόθηκε το 1598), αλλά όταν τις εξετάζω προσεκτικά η όλη ιστορία μού φαίνεται ότι είναι καθαρό παραμύθι».
Το 1760 ο Simeon Uriel Freudenberger από τη Λουκέρνη δημοσίευσε ανώνυμα μια πραγματεία όπου έγαφε πως ο θρύλος του Τέλλου βασίστηκε κατά πάσα πιθανότητα στον δανέζικο θρύλο του ήρωα Παλνατόκι. Μια γαλλική έκδοση της πραγματείας (Guillaume Tell, Fable danoise= Γουλιέλμος Τέλλος, ένα δανέζικο παραμύθι), κάηκε στο `Αλτντορφ.
Η αμφισβήτηση της υπάρξεως του Τέλλου παρέμεινε ιδιαίτερα αντιδημοφιλής. Στην Ελβετία η μορφή του χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο «εθνικού ήρωα» στις αρχές του 19ου αιώνα, αλλά και αργότερα όταν ο ιστορικός Joseph Eutych Kopp τόλμησε να αμφισβητήσει τον θρύλο τη δεκαετία του 1830, ένα ομοίωμά του κάηκε δημόσια στο Rütli, το λιβάδι πάνω από τη Λίμνη της Λουκέρνης όπου, σύμφωνα με την παράδοση, ορκίσθηκαν οι δημιουργοί της συμμαχίας ανάμεσα στα ιδρυτικά καντόνια της Ελβετικής Συνομοσπονδίας.
Οι ιστορικοί συνέχισαν να διαφωνούν σχετικά με τον θρύλο μέχρι σήμερα. Το 1891 Ο Wilhelm Öchsli δημοσίευσε μια επιστημονική μελέτη για την ίδρυση της Συνομοσπονδίας (κυβερνητική παραγγελία για τον εορτασμό της πρώτης «Εθνικής Ημέρας» της Ελβετίας την 1η Αυγούστου 1891) στην οποία ανέφερε ότι η ιστορία του Τέλλου είναι μύθος. Αλλά 50 χρόνια αργότερα, το 1941, όταν ο Τέλλος είχε καταστεί πάλι μία εθνική μορφή-πρότυπο, ο ιστορικός Καρλ Μέγιερ επεχείρησε να συνδέσει τα στοιχεία του θρύλου με γνωστούς τόπους και ιστορικά γεγονότα. Οι σύγχρονοι ιστορικοί γενικώς θεωρούν τον θρύλο ως μυθοπλασία, αφού δεν μπορεί να αποδειχθεί η ύπαρξη ούτε του Τέλλου, ούτε του Γκέσλερ. Ο θρύλος εξάλλου μιλά για ένα Burgenbruch, μια συντονισμένη εξέγερση που περιελάμβανε την καταστροφή πολλών οχυρώσεων. Ωστόσο, οι αρχαιολογικές αποδείξεις δείχνουν ότι πολλές από αυτές τις οχυρώσεις είχαν εγκαταλειφθεί και καταστραφεί πολύ πριν το 1307–1308.
Μια πιθανή ιστορική βάση για τον θρύλο προτάθηκε από τον Άρνολντ Σόρερ το 1986. Ο Σόρερ ταύτισε κάποιον Wilhelm Gorkeit από το αρχαίο Τελλικόν (το σημερινό Dällikon στο Καντόνιο της Ζυρίχης) ως τον πραγματικό Γουλιέλμο Τέλλο. Το "Gorkeit", ισχυρίσθηκε, ήταν μια παραλλαγή του επιθέτου Armbruster = κατασκευαστής βαλλιστρών. Οι ιστορικοί δεν πείσθηκαν, αλλά η θεωρία αναφέρθηκε από τον πρόεδρο του εθνικιστικού κόμματος των Ελβετών Δημοκρατών Ρούντολφ Κέλερ την 1η Αυγούστου του 2004 στη Βασιλεία.

Συγκριτική μυθολογία

Ο θρύλος του Γουλιέλμου Τέλλου έχει συγκριθεί με άλλους θρύλους ή μύθους, ιδίως στη σκανδιναβική μυθολογία, οι οποίοι μιλούν για ένα σκοπευτή με μαγικές ικανότητες που προστρέχει σε βοήθεια ενός λαού που καταπιέζεται από κάποιον τύραννο.
Ειδικότερα, η ιστορία ενός μεγάλου ήρωα που με επιτυχία τοξεύει ένα μήλο τοποθετημένο στο κεφάλι του γιου του είναι ένα αρχέτυπο που εμφανίζεται στην ιστορία του Εγκίλ/Αγκιλάζ στη Σάγκα του Θευδερίχου (Thidreks, συνδεόμενου με τον θεό Ουλλρ στην ενταϊκή παράδοση), καθώς επίσης και στις ιστορίες των `Ανταμ Μπελ (Αγγλία), Παλνατόκη (Δανία) κ.ά..
Τέτοιες ομοιότητες υποδείχθηκαν ήδη από το 1760 από τον Γκότλιμπ Εμάνουελ φον Χάλερ και από τον πάστορα Συμεών Ουριήλ Φρέουντενμπέργκερ σε ένα φυλλάδιο υπό τον τίτλο «Γουλιέλμος Τέλλος, ένα δανέζικο παραμύθι (Der Wilhelm Tell, ein dänisches Mährgen).
Ο Rochholz (1877) συνδέει την ομοιότητα του θρύλου του Τέλλου με τις ιστορίες των Εγκίλ και Παλνατόκη με τους θρύλους που μιλούν για μια μετανάστευση από τη Σουηδία στην Ελβετία κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Επίσης ανιχνεύει παραλληλισμούς σε λαϊκές διηγήσεις ανάμεσα στους Φίννους και τους Λάπωνες (Sami). Από την προχριστιανική σκανδιναβική μυθολογία, ο Rochholz συγκρίνει τον Ουλλρ, που φέρει το επίθετο Boga-As («θεός του τόξου»), τον Χέιμνταλ και τον ίδιο τον Οντίν, ο οποίος σύμφωνα με τη Gesta Danorum (Βιβλίο 1, κεφ. 8.16) βοήθησε τον Χάντινγκους τοξεύοντας δέκα βέλη ταυτόχρονα και σκοτώνοντας έτσι ισάριθμους εχθρούς. Ο ίδιος ερευνητής συγκρίνει παραπέρα τις ινδοευρωπαϊκές και τις ανατολικές παραδόσεις, καταλήγοντας στο συμπέρασμα (σσ. 35–41) ότι ο θρύλος του τέλειου σκοπευτή που τοξεύει ένα μήλο ή άλλο παρόμοιο μικρό στόχο ήταν γνωστός έξω από τη γερμανική σφαίρα (Γερμανία, Σκανδιναβία, Αγγλία) και τις γειτονικές της χώρες (Φινλανδία και Βαλτική): στην Ινδία, την Αραβία, την Περσία και τη Σερβία.
Ο δανικός θρύλος του Παλνατόκι είναι αναμφίβολα ο παλαιότερος γνωστός παράλληλος μύθος με αυτόν του Τέλλου: Ο Παλνατόκι υποχρεώνεται από τον δυνάστη (σε αυτή την περίπτωση τον βασιλιά της Δανίας Χάραλντ Α΄ τον Κυανόδοντα) να πετύχει με το βέλος του ένα μήλο τοποθετημένο στο κεφάλι του γιου του ως απόδειξη της ικανότητάς του ως σκοπευτή. Μια κτυπητή ομοιότητα ανάμεσα στον Τέλλο και στον Παλνατόκι είναι ότι αμφότεροι οι ήρωες βγάζουν πάνω από ένα βέλος από τις φαρέτρες τους. Ερωτώμενος γιατί τράβηξε τρία βέλη από τη φαρέτρα του, ο Παλνατόκι επίσης αποκρίνεται ότι αν είχε χτυπήσει τον γιο του με το πρώτο βέλος θα σκότωνε τον Βασιλιά Χάραλντ με τα άλλα δύο.