Οι Βασίλειες εφημερίδες του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Ένα από τα γοητευτικότερα και πιο όμορφα κομμάτια της αρχαίας ελληνικής ιστορίας είναι αναμφισβήτητα η ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου του Μακεδόνα, του νεαρού βασιλιά που από την πρώτη στιγμή της ζωής του βρέθηκε μέσα σε μία σύνθεση από συμπτώσεις και θείες διαταγές, σχετικά με την πορεία και το μέλλον του. Η μετέπειτα ιστορία του και το ανυπέρβλητο κατόρθωμά του -η κατάκτηση όλου του ανατολικά της Ελλάδας γνωστού κόσμου- δικαίωσαν τα σημάδια που συντρόφευσαν τη στιγμή της γέννησης του και τους προφήτες που προφήτευσαν τη βασιλεία του αιώνες πριν.


Ένα μοναδικό ντοκουμέντο εκείνων των σχεδόν μυθικών ημερών που επέζησε μέχρι σήμερα μόνο μέσα από τα λόγια των αρχαίων συγγραφέων είναι οι «Βασίλειες Εφημερίδες», τα ημερήσια φύλλα πλήρους καταγραφής των όσων συνέβαιναν καθημερινά στο απέραντο τότε βασίλειο της Μακεδονίας. Η «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως», θα λέγαμε σήμερα, της εποχής εκείνης, μία επίσημη και λεπτομερής παρουσίαση των καθημερινών γεγονότων του πολιτικού κόσμου του κράτους του Αλεξάνδρου και μαζί η πιο πλήρης ιστορία και η πιο αυθεντική πηγή για εκείνες τις ώρες που σημάδεψαν ανεξίτηλα και συνεχίζουν να σημαδεύουν ολόκληρο τον κόσμο.

Δημιουργία & περιεχόμενο

Πριν ακόμα ο στρατός των Πανελλήνων -«πλην των Λακεδαιμονίων»- περάσει τον Ελλήσποντο, πίσω στην Πέλλα, ο Αλέξανδρος είχε οργανώσει την υπηρεσία εκείνη που θα δημιουργούσε καθημερινά τις «Βασίλειες Εφημερίδες», τις «Εφημερίδες του βασιλιά Αλέξανδρου». Επικεφαλής αυτής της εταιρείας ενημέρωσης και καταγραφής διορίστηκε από τον ίδιο τον Αλέξανδρο ο Ευμένης ο Καρδιανός, ο αρχιγραμματέας του και ο βοηθός του Διόδοτος ο Ερυθραίος. Περιεχόμενο των φύλλων αυτών δεν ήταν μόνο τα επίσημα στρατιωτικά και πολιτικά γεγονότα της ημέρας, αλλά και καθαρά προσωπικές ασχολίες του βασιλιά ή σπουδαίες ακροάσεις και στρατιωτικές διατάξεις, οικονομικά του κράτους κ.ά. Κάθε αντίγραφο των εφημερίδων φυλάσσονταν στο προσωπικό αρχείο του βασιλιά, το λεγόμενο «γαζοφυλάκιον» και ήτανε απόρρητες στο ευρύ κοινό. Πρόσβαση σ? αυτές είχαν μόνο άτομα της απολύτου εμπιστοσύνης του Αλεξάνδρου -συνήθως ανώτατα κυβερνητικά και στρατιωτικά στελέχη- ενώ μετά το θάνατό του, όλα τα φύλλα των εφημερίδων θα αποθηκεύονταν μαζί με τα άλλα προσωπικά του αντικείμενα στον τάφο του. Φαίνεται ότι αργότερα, μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, όσα γράφτηκαν την εποχή εκείνη στις «Βασίλειες Εφημερίδες» διασκευάστηκαν και αναδημοσιεύτηκαν για να γίνουν γνωστά στο ευρύ κοινό με τη μορφή ενός διηγήματος, μίας λαϊκής αφήγησης για ένα μεγάλο βασιλιά.

Η μαρτυρία των εφημερίδων

Συγγραφέας ο οποίος επικαλείται συχνά τη μαρτυρία των Εφημερίδων είναι ο Αρριανός (95-180 μ.Χ.). Ο Αρριανός, στο εφτάτομο έργο του «Αλεξάνδρου Ανάβασις», που γράφτηκε 500 περίπου χρόνια μετά την εκστρατεία στην Ασία, επαναλαμβάνει σε πολλά σημεία της αφηγήσεως του πως «αι βασίλειοι εφημερίδες ώδε έχουσι» φανερώνοντας με τα λόγια αυτά μία από τις πηγές του έργου του, δε γνωρίζουμε, όμως, αν παραθέτει αυτούσια αποσπάσματα από το κείμενο τους. Απ? όλους τους ιστοριογράφους του Αλεξάνδρου μόνο ο Αρριανός κάνει σαφή αναφορά σ? αυτές. Ωστόσο δεν είναι σαφές -ο συγγραφέας δεν το διευκρινίζει- αν οι εφημερίδες ήταν στη διάθεση του Αρριανού το 2ο αιώνα μ.Χ. ή αν πήρε τα αποσπάσματα από έργα προηγούμενων συγγραφέων. Ο ίδιος αναφέρει, από τις πρώτες σελίδες του έργου του, πως στηρίχτηκε σε δύο προηγούμενες αφηγήσεις: Στο έργο του Αριστόβουλου, του μηχανικού του Αλεξάνδρου και του Πτολεμαίου, του στρατηγού και μετέπειτα βασιλιά της Αιγύπτου. Αυτούς τους δύο θεωρεί ο Αρριανός τους πιο αξιόπιστους από τους πολλούς που θέλησαν να καταγράψουν τη μεγαλειώδη πορεία προς την Ανατολή. Για τον Αλέξανδρο έγραψαν ακόμη ο ναύαρχος Νέαρχος, ο φιλόσοφος Ονησίκριτος, ο Αναξιμένης, ο Μαρσύας, ο Χάρης κ.ά.1 κανένα όμως από τα έργα αυτά δεν έχει διασωθεί Το έργο του Αρριανού είναι σύγχρονο με το έργο του Πλουτάρχου (50-120 μ.Χ.), ο οποίος στους «Παράλληλους Βίους» εξιστορεί τη ζωή του Μακεδόνα βασιλιά παράλληλα με τη ζωή του Ιουλίου Καίσαρα, χωρίς όμως να συγκρίνει, όπως κάνει σε όλους τους άλλους Βίους, τους δύο άνδρες.

Εφημερίδες στον αρχαίο κόσμο

Αν και μόνο οι «Βασίλειες Εφημερίδες» του Αλεξάνδρου είναι γνωστές σήμερα, δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως τα φύλλα αυτά είναι μία καθαρά δική του εφεύρεση. Κάποιοι ιστορικοί ερευνητές υποστηρίζουν2 πως οι εφημερίδες του Αλεξάνδρου αποτελούν τη συνέχεια μίας παλιότερης παράδοσης των Μακεδόνων βασιλιάδων για τη δημιουργία εφημερίδων, εφημερίδων που έπαιρναν το όνομα του εκάστοτε βασιλιά που νοιαζόταν για τη σύνταξή τους π.χ. «Εφημερίς του Φιλίππου» κ.τ.λ. και οι οποίες φυλάσσονταν στις Αιγές, στην παλιά πρωτεύουσα του μακεδονικού κράτους, εκεί όπου παραδοσιακά θάβονταν οι βασιλείς. Πέρα από το βασίλειο της Μακεδονίας εφημερίδες κρατούσαν επίσης οι βασιλιάδες της Περσίας, της Αιγύπτου και άλλων ανατολικών χωρών, ενώ και στην αρχαία Ελλάδα, στην Αθήνα και σε διάφορες άλλες ελληνικές πόλεις, μετά τους κήρυκες που μετέδιδαν προφορικά τις επίσημες ειδήσεις, δημόσιοι γραφιάδες ετοίμαζαν τα «Δημόσια Γράμματα» ή «Υπομνήματα» όπου γινόταν η καθημερινή συγκέντρωση και καταγραφή όλων των σημαντικών ειδήσεων. Στην αρχαία Ρώμη από το 48 π.Χ. και με εντολή του Ιουλίου Καίσαρα και μέχρι την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (476 μ.Χ.) εκδίδονταν τα acta diurna ή acta senatus τα οποία περιείχαν ειδήσεις για επίσημες πολιτικές πράξεις και διάφορες άλλες πληροφορίες. Τέλος στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία αναφέρεται και κάποιο ιστορικό έργο με τον τίτλο «Εφημερίς Τρωικού Πολέμου» που αποδίδεται σε κάποιον Κρητικό με το όνομα Δίκτυ3.

Από τις Εφημερίδες του Αλεξάνδρου και τα πρώτα έργα που είχαν γραφτεί γι? αυτόν και τη μακεδονική εκστρατεία στην Ασία τίποτα δεν έχει σωθεί. Όσα γνωρίζουμε για την ιστορία του προέρχονται από κατοπινούς συγγραφείς, όπως ο Αρριανός και ο Πλούταρχος, που είχαν σαν πήγες τους τα χαμένα έργα, αλλά και τις λαϊκές αφηγήσεις. Ίσως και τα φύλλα των εφημερίδων. Δεν γνωρίζουμε αν οι εφημερίδες αυτές και το υπόλοιπο προσωπικό αρχείο του βασιλιά τοποθετήθηκαν μαζί με το νεκρό Αλέξανδρο στον τάφο του. Όπως η ιστορία αναφέρει, η σωρός του μέσα σε μία μεγαλοπρεπή άμαξα θα ερχόταν στην Ελλάδα για να ταφεί δίπλα στους άλλους Μακεδόνες βασιλείς. Μα στο δρόμο ο Πτολεμαίος άρπαξε το νεκρό σώμα του βασιλιά του και το μετέφερε στην Αίγυπτο. Εκεί όπου ίσως να αναπαύεται μέχρι σήμερα.

Αν κάποια στιγμή οι «Βασίλειες Εφημερίδες» του Αλεξάνδρου έρθουν στο φως, όσο ουτοπική και αν φαντάζει αυτή η σκέψη, η ανακάλυψη τους θα αποτελέσει αφορμή να ξαναγράψουμε σήμερα, δύο χιλιάδες χρόνια μετά, τη μακεδονική εκστρατεία έτσι όπως μας τη διηγείται, όχι κάποιος αξιόπιστος ιστορικός, αλλά ο ίδιος ο βασιλιάς της.


Kείμενο της Κατερίνας Μ. Μάτσου- δημοσιογράφου


Πηγή:

1 Pierre Briant. Ο Μέγας Αλέξανδρος. Από την Ελλάδα στην Ανατολή. σελ.132.

2 Την άποψη αυτή υποστηρίζουν οι N.G.L. Hammond και F.W.Wallabank στο βιβλίο τους Ιστορία της Μακεδονίας, τόμος 3ος, σελ.25-26.

3 Το έργο αυτό έχει διασωθεί σε λατινική διασκευή κάποιου Λ. Σεπτιμίου και έτυχε μεγάλης αποδοχής κατά το Μεσαίωνα. Όπως αναφέρεται στον πρόλογο βρέθηκε στον τάφο του Δίκτυ στην Κνωσό κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ. από κάποιους βοσκούς, οι οποίοι παρέδωσαν τα χειρόγραφα στον Ρουτήλιο Ρούφο, διοικητή τότε της Κρήτης κι αυτός με τη σειρά του τα έστειλε στο Νέρωνα ο οποίος έκανε τη μεταφορά της διηγήσεως από τα φοινικικά στα ελληνικά. Ωστόσο σώζεται μόνο το λατινικό κείμενο του Σεπτιμίου. Για το Δίκτυ γνωρίζουμε μόνο ό,τι αυτός ισχυρίζεται. Ότι δηλαδή έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο ως ακόλουθος των Κρητών βασιλέων, Ιδομενέα και Μηριώνη. (Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ, έκδοση 1963, τόμος 6, σελ. 1018 και τόμος 5, σελ. 726).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αρριανός. Αλεξάνδρου Ανάβασις. ΚΑΚΤΟΣ - 1992.
Πλούταρχος. Βίοι Παράλληλοι Αλέξανδρος - Καίσαρ. ΚΑΚΤΟΣ - 1993.
Pierre Briant. Ο Μέγας Αλέξανδρος. Από την Ελλάδα στην Ανατολή. ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΔΕΛΗΘΑΝΑΣΗ - 1993.
ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ. Εγκυκλοπαίδεια. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ - 1963.
N.G.L. Hammond - F.W.Wallabank. Ιστορία της Μακεδονίας. ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ - 1995.
N.G.L. Hammond. Μέγας Αλέξανδρος, ένας ιδιοφυής. ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ - 19