Οι πολεμίστριες του τακτικού Βυζαντινού στρατού

Του Γεώργιου Ε. Γεωργά, προπονητή ξιφασκίας και εκπαιδευτή Παμμάχου και ιστορικής ξιφασκίας

Τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει η λανθασμένη ιδέα ότι οι γυναίκες στα Βυζαντινά χρόνια δεν είχαν δικαιώματα και ζούσαν σε μια σκληρή ανδροκρατούμενη κοινωνία. Αυτό είναι εντελώς λάθος αφού η Βυζαντινή αυτοκρατορία ήταν το μοναδικό μεσαιωνικό κράτος όπου κυβερνιόνταν από αυτοκράτειρες. Ενώ ήταν ένα Θεοκεντρικό (και όχι Θεοκρατικό ) κράτος που η γυναίκα είχε ιδιαίτερη θέση αν σκεφτούμε την Παναγία ως Υπερμαχώ Στρατηγό.

Νέες έρευνες μάλιστα έφεραν στο φως και άλλα στοιχεία όπου οι γυναίκες είχαν ενεργό ρόλο σε ένα πεδίο που για αιώνες θεωρούνταν αμιγώς αντρικό θέμα. Τον πόλεμο.
Στα περίφημα στρατηγικά εγχειρίδια των Βυζαντινών αυτοκρατόρων μας αναφέρουν μια συγκεκριμένη στρατιωτική ομάδα η οποία είχε ένα πολύ σημαντικό ρόλο στο στρατό. Αυτοί οι ειδικά εκπαιδευμένοι άνθρωποι είχαν τον ρόλο να διεισδύουν πίσω από τις γραμμές του εχθρού, να χαρτογραφούν, να κατασκοπεύουν και να μαζεύουν πληροφορίες από τον εχθρό και να τις μεταφέρουν με ασφάλεια στους ανώτατους αξιωματικούς τας αυτοκρατορίας (θα δούμε παρακάτω για αυτό). Παράλληλα κατά τα τακτικά εγχειρίδια πάντα, έπρεπε να είναι εκπαιδευμένοι και στη χρήση των όπλων αν έπρεπε να πολέμησαν για την ζωή τους. Οι Βυζαντινοί τους ονόμαζαν εξπλοράτορες.

Βυζαντινή τοξότρια του 12ου με τουρμπάνι και καβαδιο

Η έκπληξη έρχεται από τον Θεοφάνη όπου αναφέρει ότι υπήρχαν και γυναίκες εξπλοράτορες. Εδώ θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η δουλειά του εξπλοράτορα ήταν υπερβολικά δύσκολη, αφού έπρεπε να διεισδύσει σε περιοχές πιθανός αχαρτογράφητες, να ξέρει τα ήθη και τα έθιμα καθώς και τη γλώσσα του λαού που είχε διαταχθεί να κατασκοπεύσει, παράλληλα έπρεπε να είναι γνώστης κάποιας πολεμικής μεθόδου για να προστατευτεί αν χρειαστεί, να γνωρίζει ιππασία, κολύμβηση αναρρίχηση καθώς και προσανατολισμό και αν τυχών αιχμαλωτιστεί να μην προδώσει την αυτοκρατορία. Δηλαδή να είναι έτοιμος να πεθάνει. Συνεπώς μιλάμε για ένα καλά εκπαιδευμένο στρατιώτη – κατάσκοπο- ανιχνευτή. Και αυτό το ρόλο τον είχαν συχνά και γυναίκες τη περίοδο του μεσαίωνα.
Αν πάμε τώρα στη Θεσσαλονίκη του 12ου αιώνα ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης μας δίνει μια πολύ σημαντική πληροφορία. Στο έργο του «Ιστορικόν της Αλώσεως της Θεσσαλονίκης υπό των Νορμανδών» στο οποίο έζησε τα φριχτά αυτά γεγονότα, αναφέρει ότι τη περίοδο αυτή ο διοικητής της Θεσσαλονίκης ο Δαυίδ Κομνηνός, στρατολόγησε ακόμα και τις γυναίκες για να πολεμήσουν ενάντια στους πολυάριθμους Νορμανδούς που αριθμούσαν γύρο στους 80.000 πολεμιστές. Οι γυναίκες έλαβαν την βασική στρατιωτική εκπαίδευση και είχαν το ρόλο να προστατεύουν τα τείχη της πόλης. Οι πιο πολλές ήταν τοξότες και σφαιντονίτες (ψιλοί) ή εκτόξευαν πέτρες από τις επάλξεις στους Νορμανδούς. Επειδή η επίθεση των Νορμανδών βρήκε τους Έλληνες του μεσαίωνα απροετοίμαστους, οι στρατολογημένες γυναίκες, που πολλές από αυτές έλαβαν τα όπλα εθελοντικά, έφτιαξαν και τον προστατευτικό εξοπλισμό μόνες τους. Κατασκεύασαν βαμβακερά τουρμπάνια επενδυμένα με μετάξι καθώς και καβάδια από χοντρό βαμβάκι ίδια με των στρατιωτών της αυτοκρατορίας.
Η Θεσσαλονίκη μπορεί να αλώθηκε από τους Νορμανδούς, ωστόσο η γενναιότητα των υπερασπιστών ήταν αξιέπαινη τόσο των Γραικών όσο και των ξένων συμμάχων (εκτός των Γερμανών που στο τέλος πρόδωσαν την αυτοκρατορία και άνοιξαν τις πύλες στους Νορμανδούς) που πολέμησαν ενάντια στον εχθρό.

Βυζαντινή αξιωματικός. Ο βαθμός της φένινταν από το λευκό πέπλο στο κεφάλι της.

Εφόσον υπήρχαν γυναίκες κατάσκοποι, εξπλοράτορες και μερικές φορές πολεμίστριες σε μια κοινωνία όπου οι γυναίκες είχαν τους δικούς τους χώρους, υπήρχαν και αξιωματικοί οι οποίες ήταν γυναίκες. Αυτές επόπτευαν και διαβίβαζαν διαταγές στους κατώτερους ή ανάφεραν στους ανώτερους. Φορούσαν τα καθημερινά ενδύματα ωστόσο ο βαθμός ήταν διακριτός από ένα λευκό πέπλο που φορούσαν στο κεφάλι τους.
Όπως βλέπουμε η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία του μεσαίωνα, ο μεσαιωνικός Ελληνισμός, είναι γεμάτος έκπληξης. Η έρευνα συνεχίζεται.
Ευχαριστώ τον κ. Νίκολας Πέτρου ιστορικό για τις πληροφορίες που έφερε στο φως με την ερεύνα του.
Βιβλιογραφία
‘Ιστορικόν της Αλώσεως της Θεσσαλονίκης υπό των Νορμανδών’ του Ευστάθιου Θεσσαλονίκης
‘Χρονογραφία’,του Θεοφάνη του Ομολογιτή
‘Η Ιστορία των Σταυροφοριών’, του Στήβεν Ρανσιμάν
‘Τακτικά’, του Λέοντος του Σοφού
byzantineoplomachia